Landgoed Eerde is met haar kasteel, parkbos en coulissenlandschap een lust voor het oog. Maar de cultuurhistorische en landschappelijke rijkdom van veeleer vertoonde 10 jaar geleden slijtage: in de statige lanen vielen gaten, de oorspronkelijke lijnen in het landschap waren vervaagd en de natuur kon wel wat hulp gebruiken.

Boerderij De Brakel is een van de boerderijen van landgoed Eerde. De boerderij staat op een net iets hoger en droger deel van het Eerder Broek, dat vroeger een uitgestrekte natte heide was. De luiken zijn geschilderd in de kleuren van het landgoed, gele zandlopers op een zwarte ondergrond. Dit zijn de kleuren van de familie Van Pallandt die vanaf 1708 eeuwenlang het kasteel en landgoed Eerde bezat.
Foto: Harry Woertink
Zie voor meer foto’s het album “2021 – Landgoed Eerde”

Om te zorgen dat Eerde haar bijzondere uitstraling behoudt, was er flink werk aan de winkel. Daarom maakte Natuurmonumenten als eigenaar van het landgoed een goed doortimmerd 10-jarenplan om de oude grandeur van het landgoed te herstellen: Eerde 2020. In het herstelprogramma Eerde 2020 is de afgelopen jaren hard gewerkt aan ruim vijftig verschillende projecten. We zoomen in op de historie, de strakke maatvoering en laten aan de hand van vier thema’s zien wat er de afgelopen jaren op de verschillende plekken op het landgoed is gebeurd. In dit deel het Eerder Achterbroek.

Eerder Achterbroek
Het Eerder Achterbroek staat bekend als het best bewaarde kampenlandschap van Europa. Natuurmonumenten werkt samen met de pachters aan een duurzame combinatie van landbouw en natuur. De Meulenhorst is hier een prachtig voorbeeld van. De Meulenhorst is een biologische boerderij. De boerderij is eigendom van Natuurmonumenten en wordt verpacht aan een biologisch melkveebedrijf met een ijsmakerij en een boerderijwinkel. Het is een rustpunt voor wandelaars en fietsers en ook voor kinderen is er veel te beleven. Jaarlijks komen er ongeveer 10.000 bezoekers. Op het erf is ook Zorgboerderij de Meulenhorst gevestigd. Een ingrijpende verbouwing van erf en werkschuren zorgde voor een definitief onderkomen van de zorgboerderij. Ook kwamen er een multifunctionele ruimte en een bierbrouwerij bij. De Meulenhorst is een mooi voorbeeld van de samenwerking tussen Natuurmonumenten en de pachters.

Het Eerder Achterbroek kent een dichtheid van maar liefst driehonderd landschapselementen. Maar vele verkeren in een eindfase: bomen zijn oud en veel landschapselementen zijn dunner, holler en transparanter geworden. Na een gefundeerde analyse van dit meest gave kampenlandschap van Nederland pakt Natuurmonumenten in een tijdsbestek van achttien jaar alle landschapselementen aan. Eerde 2020 bracht het herstel in een stroomversnelling. Van veel houtwallen en andere landschapselementen is het achterstallig onderhoud weggewerkt. De bijbehorende flora en fauna profiteert natuurlijk mee.

Landbouw op het landgoed
Al in het verleden is de keuze gemaakt om Eerde als levend landgoed in stand te houden. Dat betekent ook erkenning voor de rol die de landbouw in de ontstaansgeschiedenis van het landschap gespeeld heeft. Dat is een keuze die soms spanningen oproept. Boeren in een kleinschalig landschap is niet eenvoudig. Toch bestaat de wens om het landgoed levend te houden met gezonde landbouwbedrijven, die met hun bedrijfsvoering bijdragen aan natuur, landschap, cultuurhistorie en recreatie. Daarin liggen volop kansen. De pachters respecteren het landschap en de natuurwaarden op het landgoed. Ze zijn zich bewust van de unieke situatie van Eerde en onderschrijven het belang om met deze waarden rekening te houden bij toekomstige ontwikkelingen: landschappelijke inpassing van erven, landschapsvriendelijke rasters, ontzien van houtwallen en het gebruik van machines die aangepast zijn aan de omstandigheden op Eerde. Een aantal pachters voert ook werkzaamheden op het gebied van natuur- en landschapsbeheer uit. Eigenlijk bestaat natuur inclusieve landbouw dus al lang op Eerde.

Mooie samenwerking
Door het aanpassen van pachtcontracten met boeren en door ruiling van pachtgronden konden belangrijke natuurdoelen bereikt worden. Het aantal hectare mais is afgenomen ten gunste van graan met de bijbehorende akkerflora- en fauna, zoals de korenbloem, klaproos en veldmuis. Langs de Regge zijn gronden vrijgemaakt voor het Regge-herstelproject. Bij de betreffende pachters was voldoende draagvlak om in gezamenlijkheid te zoeken naar oplossingen. Hoewel lastiger dan aanvankelijk gedacht is dit succesvol afgerond. En op het Eerder Achterbroek werken pachters mee om de bodem te herstellen zodat in de toekomst hydrologisch herstel mogelijk wordt.

Schapen helpen Natuurmonumenten
Het heideontginningslandschap op het Eerder Achterbroek is in combinatie met het veel oudere kampenlandschap is een zeldzaamheid voor Nederland. Dat komt omdat hier de heideontginning niet volledig is uitgevoerd en kleine heideveldjes gespaard zijn gebleven. Er zijn veel overgangen tussen heide en grasland. De heideveldjes zijn de afgelopen decennia begroeid geraakt, omdat er geen schapen meer graasden zoals dat in het verleden wel het geval was. Inmiddels zijn de kleine heideveldjes op het Eerder Achterbroek weer met elkaar verbonden door bosopslag te verwijderen. Stukken heide worden gemaaid of geplagd. Natuurmonumenten heeft ook weer een herder ingehuurd. De schaapskudde bezoekt Eerde drie periodes per jaar. De schapen helpen Natuurmonumenten om meer structuur in de heide te krijgen en bevorderen met hun gegraas de biodiversiteit.

Historie fietspaden
Kenmerkend voor het kleinschalige landschap op het Eerder Achterbroek zijn de zandwegen en de smalle fietspaden. Zandwegen lopen al eeuwen door dit oude cultuurlandschap. De fietspaden stammen veelal uit de tijd van de toenmalige eigenaar, Philip Dirk baron van Pallandt. Hij vond het belangrijk dit gebied open te stellen voor publiek en daar hoorden ook fietspaden bij. Deze smalle paadjes stammen dus al van voor de Tweede Wereldoorlog en zijn inmiddels cultureel erfgoed.

Eendenkooi
Op oude topografische kaarten van 1850 wordt in het Eerder Achterbroek melding gemaakt van een vervallen eendenkooi. In de volksmond wordt het betreffende bosje aangeduid als het “Eendenbosje”. Ooit heeft op Brakelweg 2 een kooiker gewoond die met zijn kooikerhondje wilde eenden in de kooi ving. Op oude kaarten is te zien hoe een smal paadje vanaf het huis van de kooiker loopt naar de eendenkooi. Op een recente (grond-)hoogtekaart lijkt de kooi nog in een perfecte staat en zijn het meertje en andere watergangen, waaronder de smalle sloten die uitkomen op een meertje goed zichtbaar. Echter, ter plaatse is momenteel niets meer over van de vroegere eendenkooi. Natuurmonumenten heeft desgevraagd laten weten dat er geen plannen zijn om de vervallen eendenkooi te herstellen.

In een volgend deel meer over het herstelplan Eerde 2020.

Bron: Harry Woertink – 24 juni 2021