Tussen hamer en aambeeld
“Moeilijk is het de reden op te geven waarom Ommen juist deze naam kreeg. De meest voor de hand liggende verklaring is deze: De uitgang “men” komt in deze streken voor in de namen van verschillende buurtschappen zoals Besthmen en Giethmen, welke buurtschappen vroeger ook wel Besthem en Giethem genoemd werden en zeer waarschijnlijk zijn afgeleid van Bestheim en Gietheim. Deze verbastering vindt men ook in de namen van de buurtschappen Windesheim en Sutheim onder Zwolle, waarvan de eerste meestal Winssem genoemd wordt, terwijl de laatste thans niet anders bekend is dan onder de naam Zuthem. Vermoedelijk schreef men dus weleer Omheim en Omhem en heeft deze naam zijn oorsprong te danken aan het feit dat er hoe langer hoe meer woningen werden gebouwd rondom het nog geen naam ontvangen hebbende Heim of Huis, dat aan den landheer, den Utrechtsen Kerkvoogd, toebehoorde en hetwelk tot woning diende van een van zijn dienaren, aan wien hij het Veer of zijn veerstal in pacht of leen had afgestaan.

Een andere verklaring is, dat de Hof reeds van vroegere eeuwen af een Domein van de Utrechtse Bisschoppen is geweest en naar Bisschop Otto I de naam van Otto’s heim (= Otto’s huis) en vervolgens door verbastering van taal en schrift de naam van Otto’s hem, later Othem en eindelijk Ommen gekregen heeft, welke naam naderhand aan het dorp en vervolgens aan de stad is gegeven. Doch zoals het met de namen van de meeste plaatsen uit de Middeleeuwen gaat, het blijven niets meer dan gissingen ten opzichte van de waarschijnlijke oorsprong.

Het Kerkdorp Ommen was dus reeds in het jaar 1200 gevestigd, ja, het is zelfs mogelijk, dat het toen reeds een halve eeuw had bestaan, zonder dat de oorkonden er iets over bericht hebben. Het jaartal geeft echter aanleiding om tot de historie van de plaats over te gaan uit de vaderlandse geschiedenis en bij die der provincie is bekend, dat de verschillende gedeelten waaruit Overijsel is samengesteld, voor en na onder het wereldlijk Oppergezag der Bisschoppen van Utrecht kwamen. Onder die landen waren ook begrepen de Marken of het land aan de Vecht, dat vermoedelijk niet tot Salland heeft behoord, maar een afzonderlijk gebied vormde. Tot deze Marken aan de Vecht behoorde nu, behalve Gramsbergen weleer Bergen, en Hardenberg, vroeger Nienstede, ook het dorp Ommen waar de heirweg van Salland naar Drente over de rivier leidde. Langs deze weg trok het krijgsvolk van den Bisschop, wanneer deze in oorlog was met enige wederspannige vazallen in “het Landschap”, dat eertijds een graafschap was.

Krijgstoneel
Zo gebeurde het in of omstreeks 1215, dat Bisschop Otto van der Lippe een leger verzamelde om den tegen hem opgestanen Rudolf, slotvoogd van Coevorden, te bedwingen. Aan een gedeelte van dit leger, dat door hem in Salland geworpen was, gaf hij last te Ommen te legeren, doch Rudolf trok ijlings met een troep der zijnen naar Ommen, overviel aldaar de bezetting, zodat zij allen verslagen en op de vlucht gedreven werden.

Twaalf jaar daarna, of in 1227, scheen het dat Ommen wederom het toneel van de oorlog zou worden, want Bisschop Otto op wraak belust tegen de oproerige Drentenaren, verzamelde een groot leger waarmee hij hen trachtte te onderwerpen. Den krijgslieden met hun aanvoerders had hij bevel gegeven zich in Ommen te verzamelen. Weldra zag men dan ook Gerard, graaf van Gelder, met een menigte Hollandse en Cleefse krijgsbenden en verscheidene aanzienlijke ridders uit de bisdommen van Keulen en Munster op de verzamelplaats aankomen. De Bisschop, die reeds tevoren met een aanzienlijk leger in Ommen aangekomen was, ontving hen met blijdschap.

Op de 27e Juli 1227 kwam het tot een grote slag, waarbij het leger van den Bisschop, dat gedeeltelijk in het verraderlijke moeras geraakt was, door de Drenten verslagen werd de Bisschop zelf sneuvelde bij dit gevecht in de buurt van Ane. In het volgende jaar echter trokken de Sallanders opnieuw door Ommen en ten noorden van deze plaats over het moeras, tegen de Drenten op. Nadat zij de Reest waren overgetrokken, vielen zij in het onbezette Drente, hetwelk alom geplunderd en in brand gestoken werd.

De bewoners van Ommen, dat dus de uiterste grensplaats van Overijssel was, waren na die tijd zeer bang voor vijandelijke overrompelingen, waaraan hun onbemuurde woonplaats steeds bloot stond. Het gevolg hiervan was dat zij zich tot hun landsheer wendden ter verkrijging van stedelijke voorrechten, welke pogingen hun dan ook in het jaar 1248 gelukten, daar het Bisschop Otto III van Utrecht behaagde hen op den St. Bartholomeusdag van dat jaar met stadsvoorrechten te begunstigen en wel op dezelfde wijze als te voren deze reeds aan de drie grotere steden Deventer, Kampen en Zwolle verleend waren. De Bisschop zal voor zeker niet weinig in aanmerking genomen hebben de opofferingen, welke de Ommenaren zich voorheen hadden moeten getroosten, zowel door legering van eigen krijgsvolk als door de schade die de vijand had aangericht, terwijl het hem aan den anderen kant niet onverschillig kon zijn, wanneer een van zijn grenssteden versterkt werd en daardoor de overtocht over de Vecht behoorlijk beschermd. Het is daarom ook zeer waarschijnlijk, dat hij de stad dadelijk van muren en poorten heeft voorzien.