Herman van Beesten uit Giethmen belde onlangs de HKO op om te vragen of wij ook iets wisten over kogelvangers bij zijn ouders op het terrein.

Nu hebben we gelukkig een aantal leden, die dit soort dingen heel interessant vinden, dus was het contact snel gelegd. Onze specialist in cartografie en tevens liefhebber van archeologie spoedde zich naar Giethmen en deed hiervan het volgende verslag:

Beste HKO’ers,

Afgelopen week (eind oktober, red.) werd ik benaderd door Herman van Beesten uit Den Ham die geïnteresseerd bleek in de kogelvangers in Giethmen. Eén van de kogelvangers staat op het terrein van zijn ouders (Dalmsholterweg 10), via de HKO is Herman doorverwezen naar mij. We hebben meteen een afspraak gemaakt en gisteren het terrein verkend.

Zoals jullie weten is mijn interesse in de kogelvangers gewekt door de kaart van Kupfen uit 1749 van Ab Goutbeek. Daar worden ongeveer op de plek van de huidige kogelvangers 3 heuveltjes in een omsloten terrein weergegeven

Als deze heuveltjes betrekking hebben op kogelvangers, heeft dit m.i. consequenties voor het historisch belang (meer dan 250 jaar oud).

Overwegingen of de heuveltjes werkelijk betrekking hebben op (de voorgangers van de huidige) kogelvangers zijn:
• De geografische positie van de heuveltjes komt redelijk overeen met de positie van de kogelvangers op het Bonneblad (*1) van Den Ham (1883-1906), zeker als je daarbij rekening houdt met de geografische (on)nauwkeurigheid waarmee andere bekende (nog aanwezige) objecten op de Kupfen kaart worden weergegeven, zoals bijv. Het Laar en kasteel Eerde (*2).
• De kogelvangers worden echter niet weergegeven op andere kaarten zoals de Hottinger Atlas (1773-1794) en de Grote Historische Atlas (1830-1855).
Bedenk daarbij dat de Hottinger Atlas (veel) minder details bevat en ook het belang van de kogelvangers op het moment dat de kaarten zijn gemaakt van invloed kan zijn geweest.
• Het verschil in het aantal kogelvangers (3 stuks op de kaart van Kupfen t.o.v. huidige 4 stuks) kan zijn veroorzaakt door het niet nauwkeurig weergeven van details(*2).
Ook kan er in een later stadium een kogelvanger zijn bijgeplaatst (op het Bonneblad lopen er ook 3 weggetjes naar de 4 schietbanen

• Hoewel onwaarschijnlijk, kunnen de heuveltjes toch in een later stadium (bijv. eind 19e eeuw) zijn toegevoegd op de kaart van Kupfen, of hadden de afgebakende heuveltjes een andere betekenis.

Ter plekke zien we 4 langwerpige heuvels van naar schatting max. 6 tot 9 meter hoogte omringd door een uitgraving in U-vorm (achter- en zijkanten). Jaren geleden stond er water in deze uitgravingen en werd er ‘s winters wel op geschaatst, waarschijnlijk door het verlagen van het grondwaterpijl staan ze nu (kurk-) droog.

De familie van Beesten kan zich herinneren dat er zo’n 25 meter vóór de derde kogelvanger (gerekend vanaf de “Nieuwe Brug”) een houten ‘opstelling’ heeft gestaan. Ook kunnen ze zich herinneren dat de politie uit Ommen schietoefeningen uitvoerde op de (steile) zijkant van deze heuvel.
De kogelvangers staan nog net op particulier terrein van 3 eigenaren, grenzend aan het terrein van Landschap Overijssel. Langs de kogelvangers (aan de achterkant) loopt een pad (tevens de grens), welke uitmondt in dit niet toegankelijk natuurgebied van Landschap Overijssel.

Er zal ongetwijfeld meer over de geschiedenis van de kogelvangers terug te vinden zijn in de archieven, helaas ontbreekt mij de tijd hiervoor. Mogelijk is het een idee om een oproep te plaatsten in de Nieuwsbrief/HKO-site en/of de Darde Klokke voor mensen die meer weten over de historie van de kogelvangers.

*1) “Chromotopografische kaart des Rijks” op schaal 1 : 25.000. Naar de projectiemethode die ervoor gebruikt is, wordt deze kaart ook wel een “Bonneblad” genoemd.
*2) De meerwaarde van De Kupfen kaart (t.o.v. andere kaarten) wordt vooral bepaald door de vele extra details en niet door de geografische nauwkeurigheid (van o.a. deze details).

Met vriendelijke groet,
Tjeerd de Leeuw

Bron: Historische Kring Ommen

Redactie OudOmmen 14 april 2023: Zie ook het album “Schietbanen – Kogelvangers” met o.a. uitgebreide reactie QA0043 van Peter Laarakker.