De Ned. Herv. Kerk van Ommen was oorspronkelijk de kerspelkerk. Wanneer de eerste kerk op deze plaats werd gebouwd is niet na te gaan, maar wel is uit de archieven aan te tonen dat er reeds voor 1238 een kerk stond.

In 1319 wordt zij als kerspelkerk vemeld, gewijd aan de Heilige Brigitta. Eerst werd gedacht, dat zij oorspronkelijk aan een andere heilige zou moeten zijn toegewijd. Want Brigitta stierf in het jaar 1373 en werd in 1391 heilig verklaard, zodat het vanzelf spreekt dat voor die tijd een andere heilige, patroon of patrones moet zijn geweest. Jhr.Hr. D.P.M. Graswinckel heeft aangetoond, dat de oorspronkelijke patroon of patrones niet voor een andere heeft moeten plaats maken, maar dat van naamsverwisseling sprake is. De kerk van Ommen heeft zowel voor als na het jaar 1393 één en dezelfde heilige gehad. De verwarring is ontstaan door het feit, dat naast de H. Brigitta van Zweden meerdere malen de H. Brigida van Ierland wordt genoemd. Een kroniek van het klooster St. Agnietenberg bij Zwolle vermeldt, dat in dit klooster in het jaar 1427 stierf Egbertüs de Linghen, rector enz. van het klooster te Diepenveen. Deze was, zoals mede vermeld wordt, geboren in de stad Ommen en aldaar gedoopt in de kerk van de H. Brigida. Deze Egbertüs werd in 1395 tot priester gewijd. In het algemeen moet iemand vijf en twintig jaar oud zijn om tot die waardigheid te kunnen worden gewijd. Trekt men nu van het jaartal 1395 vijf en twintig jaar af, dan krijgt men het jaartal 1370, wat om en nabij het geboortejaar van Egbertüs moet zijn geweest. De kerk van Ommen, waar hij dus omstreeks 1370 gedoopt werd, moet derhalve wel gewijd zijn geweest aan Brigida, want Brigitta, die een drie en twintigtal jaren na 1370 heilig werd verklaard, kon toen nog niet als beschermheilige fungeren.

In het Keurboek van Ommen komt d.d. 22 september 1460 de aantekening voor: “In den jaere ons Heren dusent vierhundert ende seestich op Sunte Houricius dach do gaff Berent ter Beke to enen rechten testamente een halff heren £ üunte Brigiden der patronesche der kerkeken van Ummen to erfflicker renthe uut enen stucke landes, gheheten de Ham, gelegen in der marke van Ummen in den Laeracker, vor den scepenen als recht was”. De H. Brigida stamde uit Ierland, was abdis te Kildare on overleed in het jaar 523. In 1185 werd haar lichaam gevonden in de gewelven van Down Patrick en toen overgebracht naar de kathedraal aldaar. Later onder Hendrik VII werd haar praalgraf verwoest. Zij is de beschermheilige van het vee. Meestal wordt zij afgebeeld met een koe, ook wel andere dieren zoals ganzen en eenden om zich heen. Dat de H. Brigida patrones van de kerk te Ommen werd, zal zijn geschied onder de invloed van de Missionarissen in deze streken. Het ligt voor de hand, dat de Ieren, die evenals de Schotten vooral in het zuiden en oosten van ons land en in de aangrenzende streken werkzaam waren, bij voorkeur hun nationale heiligen hebben gekozen bij de stichting van nieuwe kerken. Tengevolge van deze invloeden zal deze kerk dus wel vanaf hare stichting de H. Brigida van Ierland als patrones hebben gehad.

Dat men in latere eeuwen de H. Brigitta van Zweden als haar patrones aanmerkte kan – het ligt uitermate voor de hand – een gevolg zijn geweest van verwarring, ontstaan door het nagenoeg gelijkluidend zijn van de namen der beide heiligen. Over de vraag of deze heilige-figuur dezelfde is als de maagd, afgebeeld op zegels en wapens van de gemeente Ommen wordt verschillend gedacht, hoewel dit wel aannemelijk is. Dr. A.G. de Bruyn zegt, dat het oudste zegel, waarop het wapen van stad Ommen is afgebeeld, een staande vrouwelijke figuur ten voeten uit weergeeft, en dat zij in de opgeheven rechterhand een boom (?) draagt, van drie wortels voorzien. Aan haar andere zijde ter hoogte van de schouder, ziet men een hemellichaam, voorgesteld door een achtpuntige ster, die de zon betekent. Hij is echter van mening, dat deze voorstelling vóór-Christelijk is, doch dat de figuur later is gelijkgesteld met de Ierse H. Brigitta (moet dus zijn Brigida).

Bij de vaststelling van een nieuw wapen voor de gemeente Ommen, na de vereniging van Stad- en Ambt Ommen tot één gemeente, waren van belang:

1. het oudste bekende zegel van de stad Ommen, hangende aan een charter van 27 Maart 1356, hetwelk aanwezig is in het Rijksarchief te Utrecht (archief der Bisschoppen van Utrecht). De op dit zegel als schilddraagster voorkomende vrouwenfiguur is zeer onvolledig gekleed. De voorstelling is van een heilige figuur (vrouw met palmtak), klaarblijkelijk voorstellende de Patrones der kerk te Ommen, en daarnaast enerzijds een omgewende leeuw, anderzijds een arend, waarboven een achtpuntige ster.
2. een tweede zegel, hangende aan een oorkonde van 1518. Hier is de heilige figuur behouden gebleven, zij het zediger gekleed, maar nu houdt zij ter weerszijden een klein wapenschildje, waarvan het rechter een leeuw en het linker een adelaar vertoont. De maagd houdt in de rechterhand nog een palmtak vast en is, in tegenstelling met het wapen van 1336? gekleed in een wijd geplooid gewaad.
3. het gemeentewapen, zoals dit in 1815 door de Hoge Raad van Adel is vastgesteld: Ben schild van goud, beladen met een Maagd, gekleed van lazuur, in haar rechterhand een schild van lazuur, beladen met een klimmende leeuw en in de linkerhand een schild, mede van lazuur en beladen met een gouden arend. Het schild gedekt net een kroon van goud.

Dit laatste is dus het wapen van Stad-Ommen, zoals wij het tot de opheffing der gemeente in 1925 hebben gekend.

De burgemeester van 1815 heeft toen ter vaststelling ingezonden een afdruk van een “sinds onheugelijke jaren” door de stad gebruikt zegelstenpel, bestaande “in eene maagd”, dragende in de rechterhand een wapen waarop een leeuw, en in de linkerhand een wapen waarop een arend, gezamenlijk op een goud veld, met het omschrift “Sigillum Oppedi Ommensis”. De beschrijving die hij van het zegel gaf, was waarschijnlijk ontleend aan een voorstelling op een stad3zegel van honderd jaar terug, met een zeer onvolledig geklede maagd. Maar hij heeft blijkbaar verzuimd mede te delen, dat in 1518 de figuur niet alleen twee wapen-schilden vasthield, dat zij toen veel zediger gekleed was en bovendien een palmtak in de rechterhand droeg, en de kleuren van beide door de maagd vastgehouden wapens. De gemeente Ambt-Ommen ontving bij Koninklijk besluit van 27 december 1898 een wapen, samengesteld door de beide wapenfiguren uit de wapenschilden te verenigen in één schild, omschreven als volgt: I. in azuur een omgewende leeuw van goud. II. in azuur een adelaar van goud; het schild omringd door een blokzoom van goud en azuur en omgeven door het randschrift: Gemeentebestuur van Ambt-Ommen. Door de vereniging van de gemeenten Stad- en Ambt-Ommen moest de nieuwe gemeente dus een nieuw wapen aanvragen. Burgemeester C.E.W. Nering Bögel nam het standpunt in, dat de H. Brigida niet van het toneel mocht verdwijnen, ook al uit een gevoel van traditie. Door de Hoge Raad van Adel werd bezwaar gemaakt tegen de voorstelling van twee wapenschilden, door een schildhoud-ster vast te houden. De heilige figuur in ere te herstellen en thans ook als schildhoudster in het nieuwe wapen te doen optreden, zoals ook het eerste stadszegel te zien geeft, zou niet wenselijk zijn, omdat het opnemen van heiligenfiguren in een wapenschild uit heraldisch oogpunt bezien, in het algemeen niet waardig was te achten. Dan zou de gemeente Ommen dus een zegel moeten hebben, slechts bestaande uit de beide wapenfiguren in één gedeeld schild: de omge-wende leeuw en de adelaar, in de geest als op het wapen van Ambt-Ommen.
Niet de Hoge Raad van Adel, doch Hare Majesteit de Koningin had in deze kwestie het laatste woord, maar die zou natuurlijk het advies van deze Raad Opvolgen.

De Hoge Raad van Adel veranderde naderhand van gedachte en was in 1931 van mening, dat de voorkeur moest worden gegeven aan het oudste bekende zegel, en niet dat van 1518 te nemen en stelde voor: “in azuur een vrouwelijke Heilige – de H. Brigida -, houdende in de rechterhand een palmtak, alles van zilver, vergezeld rechts van een omgewenden leeuw en links van een adelaar, waarboven een achtpuntige ster, alles van goud. Het schild gedekt met een gouden kroon van drie bladeren en twee paarlen”. In 1945 was dit nog niet vastgesteld en beschikte de gemeente Ommen nog steeds niet over een officieel wapen. Toen wendde de nieuwe burgemeester, Mr. C.P. van Reeuwijk zich om afdoening van dit vraagstuk tot de Hoge Raad van Adel. Deze handhaafde zijn advies van 1931» Burgemeester en Wethouders waren van mening, dat het ontwerp was vervaardigd aan de hand van het oudste bekende zegel van 1336 en historisch verantwoord. De gemeenteraad ging er eveneens mede akkoord. Bij Koninklijk besluit van 24 december 1955 is het wapen van Ommen aldus vastgesteld, met vermelding – “de H. Brigida van Kildare, patrones van Ierland -“.

Ook over de betekenis van de twee dieren op de wapenschilden wordt niet eensluidend gedacht, nl. Johannes de Arend en Marcus de Leeuw (kerkelijk aegel in het Bisschoppelijk Archief te Utrecht) of de Hollandse Leeuw en de Deventer Adelaar, en dan is het enkel als dekoratie bedoeld.

Bron: OudOmmen – uit het archief van Jan Lucas – Map07-006-010
Noot redactie OudOmmen: Datum oorspronkelijk schrijven / publiceren is onbekend