Toen zich op een plaats aan de Vecht, waar veel mensen passeerden, een nederzetting vormde waaruit later Ommen ontstond, deed zich al spoedig de behoefte gevoelen aan een kerk.

Zo moet ongeveer de kerk in Ommen er in de middeleeuwen hebben uitgezien. Ommen was klein en compact. Huisjes en boerderijtjes, vaak van hout met stro- of rieten daken, maar de kerk van steen. Dit naar een idee en tekening van Luuk Vogelzang.

De kerk van Ommen is dan ook al zeker zeer oud en ook het oudste gebouw in de kom van Ommen. Niet voor niets dat het kerkgebouw op de Rijks monumentenlijst staat. Tot de Reformatie (1600) was het een rooms katholieke kerk gewijd aan de Ierse heilige Sint Brigida, die ook in het gemeentewapen van Ommen voorkomt.

Bouwjaar

De kerk dateert vermoedelijk uit 1150, maar met zekerheid is vast te stellen dat de kerk in februari 1238 al bestond. Een oorkonde van die datum vermeldt dat bisschop Otto van Utrecht enige inkomsten van die kerk wegschonk aan de Proosdij van Sint-Pieter in Utrecht.

Wat het kerkgebouw betreft, het onderste gedeelte van de muren bestaan uit 11^e -eeuws oer- of ijzersteen. Het buitenmetselwerk is hoofdzakelijk 15^e -eeuws evenals de vier zandstenen ‘ribben’ van de gemetselde overwelving van de consistoriekamer. Deze steunen op, als maskerachtige versierde mannenkoppen. De westgevel van de kerk bestaat uit 16^e -eeuwse tufsteen afkomstig uit de Eifel en is gebouwd na de stadsbrand van 1517.

Bijzonder is verder de ongeveer uit het jaar 1150 afkomstige Romaans doopvont, gemaakt van Bentheimer zandsteen. Weliswaar in 1903 verkocht aan het Rijksmuseum, maar gelukkig was er later weer historisch besef, want in 1979 kon via een bruikleenovereenkomst het doopvont weer terug naar de kerk in Ommen.

’n Poal en Eerde-Bank

De preekstoel dateert uit de zeventiende eeuw en is aangebracht na de stadsbrand van 1624. Alleen de houten voet, de schacht daarboven, de zes fraai bewerkte ribben en de ui-vormige onderkuip zijn waarschijnlijk nog origineel. Op de preekstoel bevindt zich een gegoten koperen lezenaar. De lezenaar naast de kansel is van gegoten ijzer. Ze bevatten de wapens van de geslachten Van Pallandt en Van Haersholte, gedekt door een kroon.

Het orgel is van 1821 en gebouwd door Johan Christoff Scheuer. In de kerk bevindt zich een zogeheten ’n Poal, een eikenhouten offerblok, vastgezet in de vloer onder de kansel en dateert nog uit de vóór-reformatie tijd.

De kerk had eeuwenlang zitbanken voor de adel, maar ze verdwenen; de laatste was die van baron van Pallandt van Eerde, de zogeheten Eerde-Bank. Na een restauratie van de kerk in 1968/69 kwam ook deze bank niet meer terug.

Hout of steen

Hoe het eerste kerkgebouw er heeft uitgezien, is maar weinig van bekend. Misschien was het eerst een houten gebouw, maar het kan evengoed van steen zijn geweest. Op 9 mei 1330 viel een bende krijgsvolk Ommen aan en stak Ommen in brand. De kerk bleef toen gespaard, vertelt de historie, zodat aangenomen kan worden dat er toen sprake was van een stenen kerkgebouw.

Er waren verschillende branden die Ommen teisterden. In 1517 werd Ommen voor een groot gedeelte in de as gelegd, in 1522 was er opnieuw een brand en in 1624 eveneens. De kerk had toen een fraai gewelf en was van binnen zodanig ingericht dat het, vergeleken met andere kerken op het platteland, haar weerga niet kende. Echter, dak en gewelven werden door de vlammen aangetast en stortten in. Het gewelf werd daarna door een eikenhouten zolder vervangen en een eeuw later weer vernieuwd.

Kerkhof

Het was vroeger en oud gebruik, dat overledenen rondom de kerk en zeer aanzienlijke personen in de kerk werden begraven. Toen dit in 1869 bij wet verboden werd, nam de gemeente Ommen een nieuwe begraafplaats in gebruik, net iets buiten de kom. Het plein om de kerk werd gedeeltelijk aan de stad afgestaan, geëgaliseerd en bestraat. Baron van Pallandt schonk een ijzeren hek voor om de kerk en pastorie. Op het plein kwam een brandspuithuisje en in 1907 werd een overdekte botermarkt gebouwd maar in 1945 weer afgebroken.

Tot zover deel 5 van deze vervolgserie. In deel 6 meer over stadsrechten Ommen 1248-2023.

Tekst: Harry Woertink – Foto’s: collectie OudOmmen.nl

Oudste zegel van de Stad Ommen, hangende aan een acte van 1336.