Het is dit jaar 200 jaar geleden dat de orgelbouwer Johann Christoff Scheuer in de Hervormde kerk in Ommen het huidige orgel plaatste voor de begeleiding van de samenzang.

Vanaf de oost galerij zicht op het interieur van de kerk met op de achtergrond het 200 jaar oude Scheuer-orgel.
Foto: Harry Woertink
Zie ook het album “Interieur NH-Kerk”

Het orgel is dan ook beter bekend als “Scheuer-orgel”. Het orgel is in de loop van de jaren diverse malen uitgebreid en gemoderniseerd en is nog steeds een waardevol monument in een prachtige eeuwenoude kerk. In 1821 kreeg de in Coevorden wonende Duitse orgelbouwer Scheuer opdracht om in de veel oudere kerk op het Kerkplein een orgel te bouwen. Johann Christoff Scheuer (1776-1854) was één van de bekendste orgelbouwers in die tijd. De kerk had eerder wel een orgel, maar die was in verval geraakt en is daarom in 1719 opgeruimd en verkocht. Meer dan een eeuw heeft de kerk het toen dus zonder orgel moeten doen.

Veelbewogen geschiedenis
Het Scheuer-orgel heeft een veelbewogen geschiedenis. Het had eerst één klavier en geen zelfstandige pedaal. In de loop van de jaren onderging het orgel diverse restauraties en uitbreidingen. In 1850 werd het orgel schoongemaakt door de broers Jan Eise Scheuer en Georg Ernst August Scheuer. In 1856 werd de orgelkast afgebroken om het dak in de kerk te verlagen. Een jaar later, augustus 1857 werd het orgel herbouwd door dezelfde gebroeders Scheuer uit Zwolle.

Een brand in de toren als gevolg van blikseminslag in 1871 heeft flinke schade aangericht, waardoor ook een aantal orgelpijpen gesmolten zijn. In 1874 is het orgel gerepareerd door de Zuthpense orgelmaker Poestkooke en in 1907 werd het orgel door de firma Dekker uit Goes gemoderniseerd. In 1923 opnieuw. Het was voorheen versierd met twee in gips uitgevoerde bazuin blazende engelen, die bij de verbouwing in 1933 spoorloos zijn verdwenen. In 1952 was het de firma Sanders die het orgel moderniseerde. Het kreeg een elektrische luchtaandrijving, het klavier werd naar voren geplaatst en er kwam een tweede klavier. De organist werd afgeschermd door een gordijn. In de kerk was er een opstelling van banken aan de zijkant met midden in het looppad een mooi zich op het orgel.

Teruggebracht in Scheuer-stijl
In 1969 werd het orgel door de Zwolse orgelmakers Van de Berg en Wendt ingrijpend gerestaureerd en teruggebracht in de Scheuer-stijl. Het kreeg een hoofdkas met het oorspronkelijke front en een rugwerk (achter de rug van de organist) met een front in dezelfde stijl. Het orgel is daarmee een mooie reconstructie geworden van een groter Scheuer-orgel.

Inscriptie orgelpijp
Bij de vernieuwing van de orgelpijpen in 1969 is een vorige inscriptie in de grootste orgelpijp gevonden die met solderen weer overgezet is in een nieuwe pijp. De tekst van de inscriptie luidt: “Dit orgel is vervaardigd door Johann Christoff Scheuer orgelmaker te Koevorden en ingewijd door ds. A.Verweij in september 1821. De commissie van het orgel bestond uit de volgende leden: ds. A. Verweij, J. Amama Chevallerau, W.A. van Laer, J. Kramer, Js Bosch, A.J. Chevallerau, H. de Vries, A. Warmelink. Schoongemaakt in de jaren 1850 door gebroeders Jan Eise Scheuer, Georg Ernst August Scheuer te Zwolle. Wegens vernieuwing der kerk in 1856 afgebroken. In augustus 1857 door gebroeders Scheuer orgelmaker te Zwolle herbouwd”

In 1997 is het orgel gestemd door orgelmakerij Reil uit Heerde en daarbij is ook de Schalmey 4 van het pedaal vervangen door een Trompet 8. In 2015 heeft orgelmakerij Reil het orgel opnieuw flink onderhanden genomen met onder andere het schoonmaken van alle orgelpijpen. Het interieur van de kerk en de ramen kregen toen eveneens een grote opknapbeurt.

Johann Christoff Scheuer
De orgelbouwer Johann Christoff Scheuer (27 december 1776 te Emlichheim – 12 februari 1854 te Zwolle) woonde in Coevorden van 1801-1823. Hij was één van de bekendste orgelbouwers in die tijd. Gedurende een halve eeuw hebben Scheuer en zijn zonen kerken voorzien van orgels. Hij bouwde onder meer orgels in de hervormde kerken van Dalfsen (1808) en Hardenberg (1819). Helaas is geen van deze orgels in de oorspronkelijke staat gebleven. In 1823 verhuisde Scheuer met vrouw en kinderen van Coevorden naar Zwolle, waar hij in de Broederkerk in 1824 een van zijn fraaiste orgels bouwde. Als hoogtepunten in zijn orgelbouw kunnen nog worden genoemd de orgels in Hoogeveen (1843), Sneek (doopsgezinde kerk, 1847) en Holwerd (1853). Toen Scheuer in 1854 in Zwolle overleed zetten zijn zoons het bedrijf nog enkele jaren voort, maar besloten in 1858 naar Port Natal (Zuid-Afrika) te emigreren.

Jubileumviering
Het orgel heeft de afgelopen twee eeuwen vooral gediend voor de begeleiding van de samenzang. Daarnaast is het aantrekkelijk concertinstrument. Deze beide eigenschappen van het orgel wordt tot uitdrukking gebracht in een jubileumconcert op donderdag 11 november door Toon Hagen uit Zwolle en Wietse Meinardi uit Assen. En op zaterdag 13 november is er vanwege het jubileum een samenzang. Beide avonden beginnen om 20.00 uur.

Bron: Harry Woertink – 15 oktober 2021