Een schötteldoek is de voorloper van de huidige vaatdoek. Het gaat om een stevige lap katoen met een rood, blauw of groen ingeweven randje.

In elke keuken was vroeger wel een schötteldoek voorhanden.
Foto: collectie Familie Oldeman

Kopjes en glaasjes bijvoorbeeld werden met een schötteldoek schoon en droog gemaakt maar even zo goed aanrecht, monden, tafel, snotneuzen van de kinderen of babybilletjes en wat diens meer zij. Ook kon er een klets mee om de oren worden gegeven. Marchien Bekkering-Duiker (Dalen 1923) maakte het volgende (Drentstalig) gedicht over de schötteldoek:

De schötteldoek
Met de schötteldoek gonk t’er wel eens raar heer
Het was vake iene gegleer en gesmeer.
De jonger’n die zult er wel niet veul van weten,
En de older’n die wilt het ’t liefste vergeten.
Maar ik wil oe graag uut de doeken doen,
wat aj met een schötteldoek allemaole kunt doen.
Het begön ‘s morgens al vrog mit ’t wark bij de heerd
Dan was de schötteldoek al dalijk veul weerd.
Want oe haanden wörden voel van ’t roet en de as.
En hoe krege ie ze weer schone as der gien schötteldoek was
Dan muuj koffie klaormaken, de melkers kwamen weer
Even de schötteldoek door de koppies en schone waren ze weer.
De kinder’n kwamen van bedde of, Ootien stond op
Allemaole gauw even de schötteldoek um de kop.
Dan mu’s de kiender naar de schoele, ’t is onder de neuze nog glad?,
Even de schötteldoek en ze kwaam weer netties op pad.
Kwaamp de boer ’s middags weer, hadde e wat mest an de haanden
De piepe was wat vol, wil ook niet best braanden
Even onder de pomp, dan is ’t dikste derof.
En de schötteldoek dreug’n alles natuurlijk weer of.
Jan kwaamp uut schoele, had een bloedneuze kregen
Bij Henderkien mos ie een flurt modder ofvegen
Klaosien had een dooie moes in de haand,
Maar de schötteldoek maak’n alles weer netties an kaant.
Eh, de muggen had’n aoveral stippies op edaon,
Daor möt de schötteldoek ook even aover gaon.
Manlu waar’n veur ’t eten een borrel gewoon,
Even de schötteldoek deur de glassies en die waren ok weer schoon.
Kriej ’s aovends vesiete op z’n dag as niejaor,
Met de schötteldoek was ie de hele dag klaor.
Dan muus ie taofel ofwassen, zo as det dan giet,
O meensen, wat was isdet water ja hiet.
flink poesen en blaozen tegen den schötteldoek an
zodat ’k hum veur ’t ofdreugen goed uutwringen kan.
Domineer kwaamp op huusbezuuk ach en z’n man die bied’ie gien daags koppie met koffie an.
De zundagse koppies die kunt mangs wel stoffig wezen
Ok dizze kwaole kan de schötteldoek genezen.
Zo gonk det mar deur töt ’s aovends nao ’t eten
De stoelen waren wat besmeerd, die muuj ook niet vergeten.
Dan begunt ’t poppien te reren, de luier was vol
Mar de schötteldoek reinigt de hele boel.
Wol’n kinder niet heuren, manlu pass’n niet op
Kreeg ze even een klets met de schötteldoek um de kop.
En bij winterdag dan kun ie vake heuren,
de schötteldoek d’n was oons op de taofel bevreuren.
Zo binne wi’j mit de schötteldoek de dag eens rond egaon,
Was iederene naar bedde, dan was’t wark edaon.
Op ’t blokkien met de kopspiekers hangt de schötteldoek en die wacht,
töt ’t wark weer begunt, nao de rust van de nacht.

Bron: Harry Woertink – 7 oktober 2020