Vroeger kon je op het hoogste punt van de Lemelerberg nog alle kanten opkijken. Echter, door de jaren heen nam op de Lemelerberg steeds meer bos de plaats in van heide.

Monument met Panorama over de Lemelerberg in 1950, toen je nog alle kanten op kon kijken.

Met het kappen van bos en vitale heide uit te breiden en te herstellen keert het prachtige (uit)zicht op de berg weer terug. Met het herstel van het landschap komt de Lemelerberg weer onder het bos vandaan en zal straks ook vanuit de omgeving beter zichtbaar worden, net als vroeger. Het nu nog resterende heidegebied op de Lemelerberg is voor Europese begrippen uniek. Bossen wisselen zich af met heidegebieden, bronnetjes, jeneverbesstruwelen en zandverstuivingen. De Lemelerberg is een van de 24 Natura 2000 gebieden die geheel of gedeeltelijk in Overijssel liggen. Dankzij subsidie van de provincie heeft Landschap Overijssel de kans deze natuurparel te beschermen. Bij de plannen wordt ook rekening gehouden met de cultuurhistorie: Park 1813 met de Gedachtenishoek valt eveneens onder het herstel. Eind 2018 wordt gestart met de werkzaamheden die tot eind 2020 duren.

Schaapskooien
De Lemelerberg was ooit één groot uitgestrekt heidegebied zonder veel bomen. De heide ontstond doordat er schaapskudden op graasden en heideplaggen werden gestoken. Het gebruik is in de loop der tijd veranderd. Werd in het verleden de berg gebruikt voor het hoeden van schapen, tegenwoordig wordt deze vooral gezien als plek waar de natuur nog vrij spel heeft. De Lemelerberg kent een lange historie die terug te vinden is in de verschillende bodemlagen. De belangrijkste natuurlijke laag is de stuwwal met daarop een laag smeltwaterdalen die op sommige plekken een ingesleten dal vormen. In de ijzertijd gingen mensen de iets voedselrijke bodems bewerken tot kleine akkertjes met walletjes eromheen. Aan de westkant van de Lemelerberg zijn deze, de zogeheten raatakkertjes nog te vinden. Verder zijn de middeleeuwse wegen met karresporen terug te vinden. Als de omliggende buurtschappen Lemele, Archem, Giethmen en Dalmsholte ontstaan komen er paden van buurtschap naar buurtschap en tal van schaapskooien.

Park 1813
In 1913 werd op de Lemelerberg “Park 1813” aangelegd. Dit had te maken met het ontstaan van het Koninkrijk der Nederlanden precies honderd jaar eerder. Als kenmerkend element kwam er een liggende leeuw in het park, van steen weliswaar, om de bevrijding van de Fransen te vieren en de overwinning in de Slag bij Waterloo te herdenken. Initiatiefnemer was de Oranjebond van Orde, die in 1893 in Utrecht was opgericht met het doel een dam op te werpen “tegen het opkomend socialisme en trouw zijn aan het Oranjehuis”. De toen nog liggende leeuw moest gelden als de symbolische “waakhond” van de Oranjebond van Orde. In de loop van de vorige eeuw werden grote delen van het park bebost. Een flink stuk van het westelijk deel werd ingericht als “Sterrrenbos”. Vanuit het hart van een dergelijk bos had men door verschillende lanen een goed overzicht en kon vanuit één punt het wild in de gaten gehouden worden. Het sterrenbos in Park 1813 werd echter niet aangelegd voor de jacht, maar vanwege de aantrekkelijke vorm. In het hart van dit sterrenbos werd een “Gedachtenishoek” ingericht. Voor tien gulden kon een boom geplant worden en die noemen “naar een geschiedkundig persoon, naar een gestorven familielid of naar zichzelven”. Het park groeide uit naar een geliefde plaats voor natuur genieters en recreanten. Er werden wandelroutes aangelegd en ski-liefhebbers kwamen in sneeuwrijke winters van heinde en verre. Ook kwam er een restaurant met de, niet geheel verrassende naam De Lemelerberg. In 1923 werd de Oranjebond van Orde opgeheven en kwamen haar bezittingen aan de Nederlandse Heidemaatschappij. Vanwege vernielingen werd in 1934 de liggende leeuw vervangen door een zittend exemplaar, gemaakt door de beeldhouwer Gijs Jacobs van den Hof. In 2001 werd het park door Landschap Overijssel overgenomen van Boreas, een werkmaatschappij van Arcadis, zoals de Heidemij was gaan heten.

Een wandeling in 1919
In een gids uit 1919 wordt een wandeling beschreven langs “de Leeuw” naar Lemele, waarbij eerst nog “den grooten steen”, een overblijfsel uit de ijstijden, wordt gepasseerd. “Deze steen, bijna 11 meter in omvang en 2.70 meter hoog, bestaat uit zand en klei, terwijl er zich sporen van metalen, lood, ijzer en tin, in bevinden”. “In de buurt bevinden zich ook twee bronnen, waaronder de Blikken Fontein, vlakbij de steen”. “Een goed voetpad voert ons verder langs den oostrand van den berg, waar nog steeds de geheel oostelijke vlakte voor ons open ligt; aan het pad kunt ge merken, dat ge in een terrein zijt gekomen, dat in ontginning is”. De leeuw moest een prominente plaats krijgen in een park “met olmen en iepen, beuken en eiken, dat een waardig nationaal monument moge worden onder de hoede der Nederlandse Heidemaatschappij”, aldus de wandelgids uit 1919. In deel 2 en 3 meer over het zichtbaar maken van de Lemelerberg.

Tekst: Harry Woertink – Foto: collectie OudOmmen.nl, 22 juni 2018