De strategische ligging van Ommen ten opzichte van de Vecht en de Regge zal ongetwijfeld de doorslaggevende stem van de bisschop Otto III zijn geweest om in 1248 Ommen stadsrechten te verlenen. Dit is deel 10 van een vervolgserie.

1900. Met een baggermolen wordt met zand uit de Vecht de oude haven gedempt. Op de achtergrond molen Den Oord.

Hanzestad zonder handel

Dankzij de bevaarbaarheid van de rivier de Vecht is Ommen ooit tot Hanzestad bevorderd. Moeilijk te begrijpen omdat je anno 2023 in Ommen geen sporen terug ziet uit die periode. Geen oude haven, geen koopmanshuizen of pakhuizen met trapgeveltjes. Ook de Ommer geschiedenis verhaalt weinig over de Hanze-tijd. Behalve landbouwproducten of wol was er in Ommen geen handel dat over water vervoerd moest worden. Aan de Vecht zijn dan ook geen opslagmogelijkheden of pakhuizen uit de Hanze periode terug te vinden. Waarom was Ommen als stad zonder handel dan wel lid van het Hanzeverbond?

De Vecht

Het lidmaatschap van de Hanze had de stad uitsluitend te danken aan haar strategische ligging aan de Vecht, indertijd een belangrijk vaarwater voor transport van bijvoorbeeld Bentheimer zandsteen uit het Duitse achterland. Zo is het paleis op de Dam in Amsterdam steen voor steen langs Ommen gevaren. Ook werd Silezisch linnen en Westfaals katoen over de Vecht vervoerd richting Zuiderzee naar het koopgrage Westen of naar steden als Zwolle, Kampen en Hasselt om overgeladen te worden op koggeschepen, die de waren verder vervoerden. Daarbij moet overigens wel worden opgemerkt dat de kronkelde Vecht niet vlot bevaarbaar was. Een retourvaart Ommen-Zwolle duurde zes dagen.

Haven van Ommen

Zoals gezegd had Ommen gedurende de Hanze periode geen echte haven. Een gedeelte van een oude Vechtarm deed dienst als haventje: Borggraven. Zo genoemd omdat bij onstuimig weer de scheepjes daar tijdelijk “geborgen” konden worden. De Borggraven was tevens de thuishaven voor de Ommer Vechtbevaarders. De tegenwoordige straatnaam “Burggraven” herinnert nog aan de dagen van weleer. De Burggraven heeft ook gediend tot een deel van de stadsgracht.

Het aantal schippers in Ommen is nooit groter geweest dan 15. Bekende Ommer schippersgeslachten waren Oldeman, van der Vegt, van Elburg en Foekert. De Ommer schippers woonden veelal aan of in de directe omgeving van het haventje. Toen de Vecht in de twintigste eeuw werd gekanaliseerd kwam deze haven te vervallen. Overigens was toen de scheepvaart grotendeels verdrongen door vervoer over weg en rails.

Hanzeverbond

Hanzesteden waren lid van het Hanzeverbond, een verbond dat in de middeleeuwen bloeide tot over de landsgrenzen. Het ging in eerste instantie om een samenwerkingsorganisatie van Duitse steden rond de Oostzee. Later traden ook steden uit België en Nederland toe. De grote Hanzesteden zochten voor de handel contact met kleinere dorpen en steden in hun achterland. De samenwerking leverde vooral financieel voordeel op. De Hanze kon geen bindende voorschriften aan de leden opleggen. Toch waren er wel duidelijke afspraken over kwaliteit, prijzen en belastingen. In 1356 kwamen de samenwerkende steden voor het eerst bij elkaar om onderlinge afspraken te maken. Deze zogenoemde Hanzedagen werden gehouden in Lübeck, die als belangrijkste stad van het verbond gold. Met de jaren nam de kracht van de Hanze toe en sloten zich steeds meer steden bij het verbond aan. Deventer en Zwolle behoorden tot de voornaamste Hanzesteden in de Lage Landen. Deze steden zochten contact met kleinere steden. Door bemiddeling van Deventer sloot ook Ommen zich aan bij de Hanze. In 1473 wordt Ommen voor het eerst als Hanzestad genoemd. De betrokkenheid van Ommen bij de Hanze moet gering zijn geweest.

Vanaf 1618 was Duitsland in de greep van de Dertigjarige Oorlog. Na het sluiten van de vrede probeerde het Hanzeverbond tevergeefs een doorstart te maken. In 1669 vond nog een Hanzedag plaats. De animo voor deze vergadering was zo klein dat tot opheffing werd besloten.

2023 Hanzejaar

In 1980 is het Hanzeverbond nieuw leven ingeblazen. De nieuwe Hanze wil de burgers bewustmaken van de geschiedenis van de Hanze en uitwisseling van cultuur stimuleren. Negen Overijsselse en Gelderse steden hebben 2023 uitgeroepen tot Hanzejaar. Ze vieren dit jaar dat ze honderden jaren verbonden zijn via de Hanze. De komende maanden is in die steden veel te doen. Het Hanzeverbond had vroeger voor Ommen weinig betekenis; die gedachte leeft kennelijk nog steeds voort bij het Ommer stadsbestuur, want Ommen ontbreekt in het rijtje van deelnemers.

Tot zover deel 10 van deze vervolgserie. In deel 11 meer over stadsrechten Ommen 1248-2023.

Tekst: Harry Woertink – Foto’s: collectie OudOmmen.nl

1900. De gedempte Borggraven. Op de achtergrond links de Voorbrug en rechts de Konijnenbeltsmolen aan de Zwolseweg.

Ingekomen reactie Harry Kraaijeveld n.a.v. foto’s:

Het baggerschip met de letter K op de pijp is grond- en elevator (bakken)zuiger Zuid Holland van de Fa. A. Kraaijeveld Pzn uit Zwijndrecht. Daarnaast ligt een elvatorbak van dezelfde firma. De bak wordt leeggezogen door de zuiger. Het achterliggende terrein wordt met de grond opgespoten (opgehoogd). Het overtollige water wordt afgevoerd. Zo te zien is het karwei ter plekke zo ongeveer klaar. Zoals op de foto is te zien lopen en staan er mensen op het ‘stort’, dat duidt erop dat het zand al grotendeels droog is (i.p.v. drijfzand).