Vandaag, zaterdag 10 september 2022, wordt voor de 36e keer de Open Monumentendag Ommen gehouden.

Voor de organisatie tekent de stichting Open Monumentendag Ommen. Met de Open Monumentendag wil de organisatie graag iedereen actief betrekken bij het historische- en monumentale erfgoed.

Er kan vandaag een keus gemaakt worden uit een fietstocht of een stadswandeling. De combinatie van beiden is ook goed mogelijk.

Fietsroute

De uitgezette fietsroute met een lengte van 21 kilometer start bij het Historisch Museum en komt langs verschillende mooie plekjes in de omgeving van Ommen, zoals Het Laar, De Wolfskuil Giethmen, Archem, Eerde en Besthmen.

Stadswandeling

De uitgezette stadswandeling met een lengte van 1800 meter start bij het Historisch Museum. In de route zijn een 5-tal opengestelde monumenten opgenomen, waaronder drie kerken. Het gaat achtereenvolgens om molen Den Oordt met het Historisch Museum en het TIP, de Hervormde Kerk, het Nationaal Tinnenfiguren Museum in het voormalig gemeentehuis, de Rooms Katholieke Kerk en de Gereformeerde Kerk Bouwstraat. In de kerken zijn vrijwilligers aanwezig om de bezoekers te vertellen over de geschiedenis van de kerk.

Ontfanck Gheselle en Fietsgroep Historisch Rijwielmuseum Ommen

Bij de start wordt u ‘getrakteerd’ op middeleeuwse muziek door het duo “Ontfanck Gheselle”. Zij spelen op eigen gemaakte instrumenten.

Eveneens voor een nostalgisch sfeertje zorgt de fietsgroep van het Ommer Historisch Rijwielmuseum aanwezig. Zij doen mee aan de fietstocht op historische rijwielen en in antieke kleding.

Dit is de beschrijving van de fietsroute.

1.Vechtdal: mooi en natuurlijk

De Overijsselse Vecht slingert door een prachtig natuurlijk dal dat hij zelf geschapen heeft. In dit Vechtdal genieten inwoners en toeristen van deze mooie omgeving. Als kleinste van onze grote rivieren verbindt de Vecht de drie gemeenten Hardenberg, Ommen en Dalfsen. Dankzij de bevaarbaarheid van de rivier de Vecht en ook door haar strategische ligging is Ommen ooit Hanzestad geworden. De Vecht was indertijd een belangrijk vaarwater voor transport van bijvoorbeeld Bentheimer zandsteen uit het Duitse achterland. Zo is het paleis op de Dam in Amsterdam steen voor steen over de Vecht gevaren.

Ommen had geen echte haven met pakhuizen; een inham in de Vecht deed dienst als klein haventje en werd “Borggraven” genoemd. Zo konden bij onstuimig weer de scheepjes daar tijdelijk “geborgen” worden. De Borggraven was tevens de thuishaven voor de Ommer Vechtvaarders. De tegenwoordige straatnaam “Burggraven” herinnert nog aan de dagen van weleer. De Ommer schippers woonden veelal aan of in de directe omgeving van het haventje. Toen de Vecht in de twintigste eeuw werd gekanaliseerd kwam deze haven te vervallen en werd gedempt. Overigens was toen de scheepvaart al grotendeels verdrongen door vervoer over weg en rails.

2.Het Laar

Huize Het Laar kent een lange geschiedenis. Sinds het eind van de zestiende eeuw is er al sprake van ‘Havezate Laer’ in Ommen. Nadat de Havezate en het latere ‘Huize Laar’ in schillende handen is geweest kwam het landgoed met verdere omgeving in 1932 in het bezit van de gemeente Ommen. Het landgoed met het witte gebouw, pauwenhuis en koetshuis bestaat verder uit een park, bos, ijskelder en een hertenkamp. Scouting, de hondenclub en de ijsclub hebben elk een eigen onderkomen in de bossen van het landgoed, beter bekend als het Laarbos. Midden 1700 werd het huis verbouwd tot een gebouw in Franse stijl en een imposant park aangelegd met een lange oprijlaan. Ook werden prachtige beuken- en eikenlanen aangelegd. Het huis diende met name als jachtslot. Het Laar stond in de Besthmer Marke, die tot 1853 heeft bestaan. Dat de naam ‘Laer’ ooit veranderde in Laar zal te maken hebben met de nieuwe Hollandse spelling. Rechts van Het Laar staat het pauwenhuis, dat vroeger diende als oranjerie en rentmeesterwoning, in de volksmond aangeduid als het Tokvoortshuis. Het koetshuis staat links. Tot 1923 was dit een onderkomen voor koetsen en paarden. In dat jaar is het huis verbouwd tot chauffeurswoning met garage. Het witte prieel in de voortuin, in de vorm van een Griekse tempel, staat er sinds 1935, doch dateert uit omstreeks 1850. Het is afkomstig van de oud-burgemeester van Wassenaar, jhr. B.Ph.S.A. Storm van ’s- Gravensande, die het meenam toen hij op Huize Het Laar ging wonen. Voor die tijd stond het prieel op zijn landgoed De Paauw in Wassenaar, ooit aangelegd door prins Frederik van Nassau, uit het huis van Oranje-Nassau. In 1981 kreeg het prieel een grondige opknapbeurt.

Overigens er wordt gezocht naar een nieuwe bestemming voor Huize Het Laar. Ook de inwoners van Ommen zijn gevraagd mee te denken. Het monumentale pand wordt verhuurd aan een ondernemer, die er trouwerijen en andere feestjes organiseert. Er zit hoognodig een forse renovatie aan te komen, waarvan de kosten ongeveer 1 miljoen euro zullen bedragen. En dus staat gemeente Ommen voor een belangrijke keuze: huize Het Laar verkopen aan een persoon of aan een organisatie, die er een mooie bestemming voor weet en ook de renovatiekosten voor zijn rekening wil nemen. Of dat de gemeente zelf de rekening voor de renovatie betaalt. Maar ook dan is de gemeente op zoek naar een goede bestemming.

3.Via het Giethemer Kerkpad passeer je het bijbehorende Giethemer Kerkbrugje. Een kerkpad was in de vorige eeuwen heel gebruikelijk. Via deze paadjes konden bewoners rechtstreeks naar de kerk wandelen op zondag. Veel kerkpaden zijn in de loop der jaren verdwenen, maar dit tussen de buurtschap Giethmen en Ommen is al die tijd goed bewaard gebleven. Het Giethemer Kerkpad was het pad voor de bewoners van Giethmen die naar de kerk gingen in Ommen. Daarvoor moest je de rivier de Regge oversteken. Er lag een schuit in de vorm van een voetveer die je zelf moest bedienen. Dit kon niet altijd, dus als het bootje niet beschikbaar was moesten de mensen omlopen via de Nieuwebrug of Laarbrug. Het Giethemer Kerkbrugje was dan een welkome verandering toen het omstreeks 1905 gebouwd werd.

4.Archem

Een buurtschap met mooie boerderijen. De naam Archem wordt al in 947 genoemd. De ‘Hof’ te Archem was toen eigendom van het Stift te Essen. Nu is het huis eigendom van de familie de Wijck. Het gebouw dat er nu staat werd in 1925 gebouwd in de 18e -eeuwse stijl. (N.B. Huis Archem is niet opengesteld)

Het coulisselandschap van Archem bevat schilderachtige oude pachtboerderijen, maar de boeren zelf zijn er al lang vertrokken. Behalve Wim Slots. Hij is een van de laatste kleine boeren: ‘Ik ben zowat een attractie’. Slots heeft al meer dan dertig jaar een bescheiden aantal aangebonden Maas Rijn IJssel (MRIJ)-koeien, die hij nog met de hand voert. De oudere kleine boer van ‘het type Slots’ wordt zeldzaam. Slots nam de in het bosgebied ingeklemde boerderij over van zijn vader Hendrik. Onder de grote eiken kunnen de koeien goed schuilen.

5.Stuw Regge

Momenteel laat Waterschap Vechtstromen werkzaamheden uitvoeren in het kader van het project Archemermaten, waarin onder andere een nieuwe stuw Archem wordt aangelegd. Met deze stuw wordt verdroging van landbouw en natuur tegengegaan. Ook de recreatieve beleving in de gebieden wordt mooier. De droge zomers van 2018, 2019 en 2020 en ook de huidige droogte maken duidelijk hoe belangrijk het vasthouden van water is.

Voorbij de brug bevinden zich twee kunstwerken. De eerste is “Hehellenia. Voor het waterschap heeft Karin Gerfen een ontwerp van een ‘draad’-bank gemaakt. Een godin die over het water kijkt en waakt. Het andere kunstwerk is de “Beekmin” van kunstenaar Elisabeth Varga. Het is ook in opdracht gemaakt van het waterschap. Het beeld van corten staal staat op een sokkel van 2.20m hoog. De levensgrote meermin symboliseert de overgang van water naar land, van Ommen naar Twenteland en van Salland naar Twente. Het kunstwerk is door de werkzaamheden verplaatst naar het midden van het huidige werkgebied en vanaf de weg op afstand te zien.

6.Groene Jager

De naam Groene Jager herinnert aan een middeleeuws liefdesdrama, dat zich hier te lande af heeft gespeeld. Behalve de plek waar Joncker Arent werd ontvoerd, sieren ook het voormalige tolhuisje bij de brug over de Bevert en het er naast gelegen zwembad zich met de naam Groene Jager. De naam herinnert aan het feit dat Arent ten tijde van de slag een ‘groene vederbos’ op zijn helm droeg.

7.Grafkelder Eerde. Omstreeks 1850 werd op het landgoed Eerde een grafkelder gebouwd. De grafkelder was privébezit van de familie van Pallandt. De laatste Van Pallandt die eigenaar van het landgoed was, was Philip Dirk Baron van Pallandt van Eerde (1889 -1979). In 1982 kwam ook het laatste gedeelte van het landgoed in het bezit van de Vereniging van Natuurmonumenten. Hier zijn de lichamen van drie mensen bijgezet:

1. Samuel Johannes Baron van Pallandt, overleden op 19 augustus 1890; 2. Rudolph Theodorus Baron van Pallandt, overleden op 15 maart 1913; 3. Arnoldina Johanna Nobel, douairière van Mr. S.J. Baron van Pallandt, overleden te Wezep op 5 april 1922

De grafkelder van Eerde is eigenlijk geen echte kelder, maar een klein stenen gebouw. De op de monumentenlijst staande grafkelder werd in 2002 grondig gerestaureerd.

Vereniging Natuurmonumenten is sinds 1960 eigenaar en beheerder van ruim 500 hectare van landgoed Eerde. Ook Staatsbosbeheer beheert delen van het landgoed. De grafkelder vormt een Natuurmonumentenenclave in Staatsbosbeheer gebied. Dit is te verklaren door het feit dat de grafkelder als privébezit werd beschouwd. Op het moment dat Staatsbosbeheer delen van het landgoed kocht, wilde de familie Van Pallandt liever nog geen afstand van de grafkelder doen. Toen later meer privé eigendommen zoals het kasteel aan Natuurmonumenten werden overgedragen, hoorde daar ook de grafkelder bij.

8. Kasteel Eerde

Tussen dubbele grachten, geflankeerd door twee bouwhuizen, bevindt zich kasteel Eerde, gelegen tussen Ommen en Den Ham op het gelijknamige Landgoed Eerde. De versieringen op de middenpartij van het gebouw en het authentieke interieur tonen de macht en rijkdom van de vroegere eigenaren. De middenpartij van het kasteel is versierd met een hardstenen omlijsting, wapensteen en uurwerk. Zeer bijzonder is het interieur, dat nog nagenoeg authentiek is en dateert uit de bouwtijd. Bij de ingang van het kasteel geven Romeinse cijfers het bouwjaar 1715 aan. De middenpartij is versierd met de wapens van Van Pallandt (de stichter) (zwart met goudgeel) en zijn echtgenote Van Baer (rood met goudgeel).

In 2016 is begonnen met het inmiddels afgeronde herstel van een bijzonder onderdeel van het parkbos op landgoed Eerde. Het gaat om het zogenaamde ‘quinconcevak’, een speciaal ontwerp uit de Frans Classicistische stijl, dat in 1715 in de mode was. 

9.Kamp Eerde

Van 1951 tot 1961 verbleven een aantal KNIL-militairen met hun gezinnen op kamp Eerde. In eigen land waren ze niet meer veilig. In eerste instantie zou het om tijdelijke opvang gaan, maar uiteindelijk hebben ze er zo’n tien jaar gewoond. Als grondeigenaar heeft Natuurmonumenten samen met de Molukse oud-bewoners van Kamp Eerde ervoor gezorgd dat op het voormalig kamp Eerde een plek van bezinning is gekomen. Het gaat om een dat monument dat herinnert aan de woelige periode dat de Molukse militairen die in het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL) hebben gediend met hun gezinnen op Eerde verbleven. Het monument is een voet van een oude vlaggenmast die jarenlang midden in het kamp heeft gestaan. Deze vlaggenmast stond symbool voor de gedisciplineerde wereld op het kamp. De tekst op de staander geeft veel weer: “De herinnering is het enige paradijs waaruit we niet verdreven kunnen worden”. Op 12 september 2015 is het monument onder grote belangstelling en met Molukse muziek officieel onthuld. Het monument is te bereiken vanaf de Meertjesweg en voert met een trappetje over een heuvel.

10.Edith-Hof

Eenvoud, eenheid en soberheid. Dat is wat de woningen aan het Edith-Hof uitstralen. Sinds 2002 staan de woningen op de gemeentelijke monumentenlijst. Het complex van de vijf met riet gedekte dubbele woningen aan de zuidkant van Ommen is in 1928 in opdracht van Philip Dirk Baron van Pallandt van Eerde gebouwd onder architectuur van de architect J. Sangster. Baron Van Pallandt trok zich het lot aan van arbeidersgezinnen en bouwde daar de eerste huurwoningen. Baron van Pallandt stelde het geld beschikbaar uit een legaat van zijn moeder. Ook liet hij toen de kleuterschool met badhuis en bibliotheek het Edith-Huis aan de Koesteeg bouwen. Het beheer was in handen van de Edith-Stichting. De naam Edith is een eerbetoon aan de moeder van Baron van Pallandt. In 1958 werden deze woningen door de Edith-Stichting aan particulieren verkocht. Zowel het Edith-Hof als het Edith-Huis zijn beiden gebouwd in de cottage-stijl, waarbij vooral de rieten daken en bij het Edith-Hof de hoge schoorstenen en de houten voorgevels van de bovenverdieping opvallen. Het Edith-Hof is in een U-vorm gebouwd met als toegang tot het hofje een poortgebouw met twee woningen. De tuinen werden door lage muurtjes voorzien van houten hekjes tussen wat hogere muurtjes, van de gezamenlijk hof gescheiden.

Ter ere van de stichter, Philip Dirk Baron van Pallandt van Eerde, is een borstbeeld van hem geplaatst in het hofje.

Fietsroute Open Monumentendag Ommen 2022, lengte 21 kilometer

Start: Historisch Museum Ommen/TIP

Vanuit museum r.a.

Vechtbrug oversteken (1)

Na de Vechtbrug 2e weg r.a. Koesteeg

Verharde Splitsing l.a.

Het Laar (2)

Einde weg r.a. spoorwegovergang (Hammerweg)

Na spoor 1e weg r.a. Wolfskuilstraat

1e weg l.a. Wolfskuillaan

1e weg r.a. Jhr Repelaerlaan

1e weg l.a. Jhr Repelaerlaan

T-splitsing l.a. Wolfskuil

Einde weg r.a. fietspad Hammerweg

1e weg r.a. Giethemerkerkpad met kerkbrugje (3)

Einde fietspad l.a. Oude Hammerweg (Giethmen)

T-splitsing l.a. Dalmsholterweg

Einde weg r.a. Lemelerweg

Na 1,2 km knp 86 l.a. drukke weg oversteken Beukenallee Archem (4)

Knp 86 l.a. verharde Marsweg fietspad met in de eerste bocht vogelkijkscherm Archemermaten

Knp 18 r.a. fietspad vervolgen tot over de Reggebrug (5)

T-splitsing l.a. Slenke tot aan

De Groene Jager (6)

Einde weg l.a. Ommerweg oversteken fietspad richting Eerde/Ommen

Na 1,5 km bij ANWB-paal r.a. Eerderveldsweg

Na 100 meter l.a. betonnen fietspad

Na 75 meter rechts bevindt zich ingang naar Grafkelder (7)

Weer zelfde zandpad terug naar het betonnen fietspad en deze vervolgen

Bij 63491-002 schuin l.a. betonnen fietspad met zandweg vervolgen

Vanaf hier links te zien zichtlijn kasteel Eerde (8)

Betonnen fietspad vervolgen

Monument Kamp Eerde links via trapje over heuvel (9)

Na betonnen fietspad einde weg Knp 77 r.a. fietspad Hammerweg richting Ommen

Besthmenermolen (open, molenaar aanwezig, zolang de voorraad strekt krijgt u een lekkere appel)

Na molen richting Ommen

Na 750 meter ANWB bord r.a. Bergweg (Besthmen)

Knp 44 l.a. (Bergweg vervolgen)

Op kruispunt r.a. De Kamp

Einde weg r.a. en spoorwegovergang Hammerweg/Stationsweg

Na spoorwegovergang 2e weg rechtsaf Schapenallee met Edith-Hof (10)

Einde weg l.a. Zeesserweg

Einde weg r.a. Vechtbrug/ centrum

Na brug r.a. richting molen Den Oordt

Einde fietstocht

Tekst en foto: Harry Woertink