OMMEN – In Ommen wordt gewerkt aan de toekomst van de molens. Voor de Konijnenbeltsmolen is een nieuwe koningsspil in de maak en voor molen Den Oordt heeft men een unieke krukas op de kop weten te tikken.

Aankomst van de krukas in Ommen met molenmaker Jannes Kooistra en op de heftruck molenaar Anton Wolters.
Foto: Harry Woertink
Zie voor meer foto’s het album “Molenonderhoud 2018”.

Voor het maken van de spil wordt gebruik gemaakt van een 400 jaar oude eikenboom uit het Ommer Laarbos. De ijzeren krukas dateert van 1892 en is afkomstig van een oude houtzaagmolen in Franeker. Beide molenonderdelen komen terug in de molens. Verantwoordelijk voor de uitvoering is de stichting Ommer Molens, samen met molenaar Anton Wolters van molen De Lelie.

Konijnenbeltsmolen
In de Konijnenbeltsmolen aan de Zwolseweg ontbreekt tot nu toe de koningsspil. De koningsspil is de precies in het midden zittende hoofdas in een molen. De hiervoor speciaal op maat gezaagde boomstam staat rechtop met bovenaan de bonkelaar waarmee het door het bovenwiel, dat op de bovenas zit, wordt aangedreven. Onder aan de koningsspil zit het spoorwiel dat de steenspillen aandrijft. Na het op maat zagen van de koningsspil (50 cmx50cm x 6,5 meter) is deze inmiddels in Ommen terug en wacht op plaatsing. De verwachting is dat eind dit jaar de koningspil wordt aangebracht. Als de nieuwe koningsspil is aangebracht gaat de beherende molenstichting zich inzetten op het maalvaardig maken van de molen.

In 1806 werd de molen, afkomstig uit de Zaanstreek, door Hendrik Konijnenbelt (1772 – 1814) herbouwd. Net als in de Zaanstreek deed de molen tot 1860 dienst als olie- en pelmolen. Toen begin vorige eeuw de Coöperatie eigenaar werd van de molen werd geleidelijk aan overgestapt op het motorisch en later op elektriciteit draaien van de molen. Na 1930 bleven de wieken helemaal stil omdat graankorrels vermalen konden worden zonder windkracht. Na verhuizing van de Coöperatie werd in 1976 de molen aangekocht door de gemeente Ommen en een start gemaakt met een grondige restauratie. Door de langdurige stilstand was de molen sterk in verval geraakt. Het gaande werk is echter niet hersteld.

Molen Den Oordt
De oorspronkelijke functie van molen Den Oordt was een zaagmolen. Naast de uit 1824 daterende molen lag een waterkolk. Met windkracht werden de zware stammen op het zaagraam getrokken en gezaagd. Misschien door de concurrentie van de stoomhoutzagerij elders werd het zagen van hout steeds minder lonend en legde de molenaar zich rond de dertiger jaren van de vorige eeuw meer toe op het malen van koren tot meel. Ook hier gold dat overgestapt werd op het malen met een oliemotor en later met elektriciteit om niet afhankelijk te zijn van de wind. Toen de molen steeds minder rendabel werd en in verval raakte kwam de molen in 1954 in handen van de gemeente en werd tot algehele restauratie overgegaan. De krukas van toen is er niet meer ingekomen. De uit één stuk gegoten ijzeren krukas van 4,5 meter zet in zaagmolens een roterende beweging om in een rechtlijnige beweging. In Nederland is de krukas omstreeks 1594 door Cornelis Corneliszoon van Uitgeest voor het eerst toegepast in een houtzaagmolen; daarvan zijn de tekeningen bewaard gebleven. Op 15 december 1593 is er octrooi voor verleend en op 6 december 1597 is octrooi verleend voor een verbeterde versie. Door de krukas toe te passen in een windmolen verliep het zagen 30 keer sneller dan het handzagen. De koningsspil en de krukas zijn 4 augustus tijdens de Ommer Molendag te bezichtigen.

Bron: Harry Woertink – 26 juli 2018