Met de familiewapens van de edele families Van Pallandt en Haersholte in de koperen lezenaar van de preekstoel is nog steeds de band zichtbaar die de familie van Pallandt heeft gehad met de Nederlandse Hervormde kerk in Ommen.

De Eerderbank in 1968 voor de verbouwing (in 1968).
Foto: Fotoarchief Gemeente Ommen
Zie voor meer afbeeldingen bij dit artikel en het album “Interieur NH-Kerk”.

Ook heeft de familie Van Pallandt ooit een eigen kerkbank gehad. Deze Eerderbank is echter bij een grote restauratie van de kerk in 1968/1969 gesloopt.

Koperen lezenaar
De gegoten koperen lezenaar op de zeventiende-eeuwse preekstoel met de afdruk van de familiewapens is een geschenk geweest van August Leopold baron van Pallandt, rijks vrijheer van Pallandt, heer van Eerde, Beerse en Oosterveen (1701-1779) en Anna Elisabeth van Haersolte, vrouwe van Egede (1715-1790). Zij trouwden op 4 december 1744 in Hellendoorn. Het bevat de wapens van de beide geslachten en is gedekt door een kroon en aan de ene kant een hellebaardier en aan de andere kant een griffioen. Behalve de koperen lezenaar is er ook een nagietsel van ijzer. Deze staat naast de preekstoel en is 19-eeuws.

Een van de kinderen uit het huwelijk van genoemde Van Pallandt en Haersholte was Adolph Warner baron van Pallandt van Eerde, geboren te Ambt-Ommen op 15 december 1745 en overleden op 7 december 1823. Tijdens de Republiek bekleedde hij bestuursfuncties. Omdat hij Orangist was werd Van Pallandt in 1795 afgezet. Ten tijde van Lodewijk Napoleon was de landjonker lid van de Staatsraad. Na het herstel van de onafhankelijkheid werd hij wederom provinciaal bestuurder; in 1814 was hij lid van de Vergadering van Notabelen en van 1814-1815 lid van de Staten-Generaal der Verenigde Nederlanden en vanaf 1815 Eerste Kamerlid, wat Adolph Warner tot zijn overlijden op 77-jarige leeftijd bleef. In 1814 werd hij in de Overijsselse adel opgenomen en in 1818 werd hem het predicaat baron toegekend. Hij woonde op kasteel Eerde en trouwde op 15 april 1777 met Anna Elisabeth Schimmelpenninck van der Oye. Samen hadden ze 5 zonen en 4 dochters.

Eerderbank
Uit de zeventiende eeuw dateren ook de Herenbanken in de Hervormde kerk, die privé-eigendom waren van adellijke families, zoals de zogenaamde Eerderbank. De eikenhouten Eerderbank van de familie Van Pallandt bestond uit twee banken, elk goed voor zeven zitplaatsen en was afgeschermd door groene gordijnen. Eerder waren er meer van dit soort banken in de Hervormde kerk. Zo waren er de Arendshorster banken, waar het wapen van dit geslacht in de deurtjes waren aangebracht en ook de banken van Huis Het Laar van de familie Sandberg en de Archemerbanken. Dan was er ook nog de Stadsbank of Regeringsbank, waar de leden van het stadsbestuur recht op en zitplek hadden. In de loop van de jaren zijn deze banken door de kerk aangekocht: 1910 de Laarbank; 1914 de Archemerbank, de Stadsbank in 1924 en de Eerderbank in 1932. Geen van deze banken is nog aanwezig in de kerk. De Eerderbank verdween tijdens de grote restauratie in 1968/69. In 1979 ging deze bank ook nog eens in vlammen op door een brand van een boerderij op Landgoed Eerde waar de bank was opgeslagen.

Collator
De opeenvolgende Van Pallandt’s geslachten hebben lange tijd zeggenschap gehad over de dominees van de Nederlandse Hervormde kerk in Ommen. Zij waren zogeheten collator en hadden het alleenrecht om een predikant te beroepen. Dit collatierecht werd in het verleden veelal door edelen uitgeoefend en sinds de Middeleeuwen verbonden aan een kasteel of havezate en was erfelijk. In 1922 werd dit recht afgeschaft met de bepaling dat de eigenaar het recht tot zijn of haar dood mocht blijven uitoefenen. De laatste baron op kasteel Eerde, Philip Dirk baron van Pallandt van Eerde, deed in 1926 zelf afstand van dit recht.

Bron: Harry Woertink – 11 maart 2017