De rondwandelingen met een gids op de Ommerschans die de vereniging De Ommerschans elke maand organiseert voor belangstellenden doen het goed.

Ook zondagmiddag had zich weer een groep van 15 personen gemeld op de Ommerschans, gelegen op de grens van Ommen en Balkbrug. In een anderhalf uur durende wandeling vertelt de gids over de geschiedenis van het unieke gebied met onder meer verhalen over de muiterij op de schans, de overval door de patriotten. Ook wordt er  aandacht besteed aan de straf-en bedelaarskolonie Ommerschans. Dit jaar is het 200 jaar geleden dat de eerste bedelaars aankwamen op de Ommerschans.

Rijke geschiedenis

De Ommerschans was ooit een aarden schans met vier bastions, een gracht en lunetten. Later een bedelaarsgesticht, nu een natuurmonument. De schans, onder de gemeente Ommen, kent een rijke geschiedenis.

Om tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) de noordelijke provincies te beschermen tegen aanvallen van Spaanse soldaten werd in 1628 de Ommerschans in gebruik genomen. Van de schans zelf is alleen nog een deel van de stervormige gracht zichtbaar. De tegenwoordige Balkerweg loopt dwars door de schans.

Omstreeks 1714 werd de vesting ontmanteld en aangekocht door de Stad-Ommen, die er een herberg liet bouwen ter hoogte van de nu nog bestaande kerk.

Bedelaarskolonie

De Maatschappij van Weldadigheid – opgericht om het bedelen in de straten een halt toe te roepen – verkreeg in 1818 de inmiddels vervallen schans met omliggende velden, venen en moerassen om er een bedelaarskolonie te beginnen. Luilevende armen moesten woeste gebied ontginnen tot vruchtbare gronden. Niet alleen om in hun eigen levensonderhoud te kunnen voorzien maar ook om arbeidsvreugde bij te brengen.

Kloosterachtig gebouw

Binnen de gracht deed een twee verdiepingen tellend kloosterachtig gebouw dienst als verblijfplaats voor de 1000 tot 1200 opgepakte bedelaars, landlopers, dronkaards en ander gespuis uit de grote steden. Ze werden onder zwaar toezicht aan het werk gezet. Ze moesten helpen met de ontginning, turfsteken of landarbeid verrichten op de buiten de gracht gelegen twintigtal boerderijen. Binnen de grachten werden in de werkplaatsen allerlei karweitjes verricht.

Uit de tijd van het bedelaarsgesticht stamt het kerkhof. In het gesticht was de medische toestand slecht en het eten schaars. Mede door besmettelijke ziekten stierven er dan ook veel mensen. Op het kerkhof liggen maar liefst 5448 mensen begraven uit de periode van 1821-1889.

Opheffing

Als in 1889 de bedelaarskolonie wordt opgeheven zijn er 21 boerderijen gebouwd en is duizend hectare grond in cultuur gebracht. De koloniegronden en boerderijen zijn toen geleidelijk verkocht aan particulieren.

In 1894 wordt een paar honderd meter noordelijker net buiten de grens van de gemeente Ommen een opvoedingsgesticht gebouwd waar 120 jongens worden opgeleid als smid, kleermaker of timmerman. Als in 1930 het opvoedingsgesticht voor jongeren wordt opgeheven maakt het in 1933 plaats voor het Rijksasiel voor Tbs’ers. Sinds 1998 is de nieuwe benaming Forensisch Psychiatrisch Centrum Veldzicht.

Ontvangstruimte

De vereniging De Ommerschans zet zich onder andere om de geschiedenis van de schans zichtbaar te maken. De vereniging is nog steeds in afwachting van een bezoekerscentrum op de schans. De uitwerking en de haalbaarheid van het ombouwen van de schuur van Arend Jan Slager, in de directe nabijheid van de schans, zoals eerder de bedoeling was kent veel haken en ogen en kan niet op voldoende draagvlak rekenen. Daarom is de vereniging bezig met het onderzoeken van nog een aantal andere opties voor een ontvangstruimte en informatiepunt.

Tekst en foto: Harry Woertink