. Op http://onsverwonderenrondomommen.blogspot.com/2011/05/tichelarij-steen-en-melkfabrieken.html zoeken we naar tichel-, steen- en melkfabrieken rondom Ommen en op dit forum en op het internet hebben we al mooie verhalen ontdekt.
. Waarnaar zoeken we nu verder?
. * Het verhaal van het smalspoor op de Zuidhelling van de Lemelerberg naar eerst de tichelarij aan de Ledeboerweg in Lemele en later naar het kanaal bij Statum aan de Kingmaweg.
. De oorsprong van de naam Statum en de twee (?) huizen met die naam.
. Meer uitleg over keileem, leem, glei en klei, tichels en tegels, dakpannen en stenen, steengoed, aardewerk, panwerk en tichelwerk, porcelein en ovenboeken, etc.
[Foto: Ooit liep er een weg van de Tiggelerij op Drieling naar het zuidoosten.]
. Verklaring van de naam Drieling aan de Ledeboerweg. Was er ook een Tweeling en/of een Eenling of Eersteling (bij het Heidepark in Lemelerveld)?
[Kaart: De Eersteling te Lemelerveld op http://www.globeassistant.org/earthconnector/kadaster/watwastoen naar de situatie in 1900. Het beeld is onduidelijk doordat er naden van kaartfragmenten niet goed aansluiten. Te zien is de Suikerfabriek, de haven (onder het cursorhandje), naast de k van Suikerfabriek vermoedelijk huis Klein – Statum en bij het Heidepark huis of boerderij De Eersteling daarnaast.
[Wie de situatie ter plekke kent wordt uitgenodigd die toe te lichten met huisnummers.]
. Had Ledeboer van de gelijknamige weg langs de grote groeve iets met de leemwinning te maken en/of was hij de bekende voorganger van de Ledeboerianen?
. Foto’s van het smalspoor en de diverse fabrieken en huizen Statum.
. * Zie ook onze naspeuringen naar de evenwijdige wallen op de Zuidhelling van de Lemelerberg zoals omschreven in:
. http://www.oudommen.nl/?p=7142 – 23 januari 2011 – Bos tussen twee evenwijdig lopende wallen op de zuidhelling van de Lemelerberg?
. http://www.oudommen.nl/?p=7122#more-7122 – 23 januari 2011 – Zoekplaatje 78 met luchtfoto van de twee raadselachtige evenwijdig lopende wallen op de zuidhelling van de Lemelerberg.
. http://www.oudommen.nl/gallery/index.php/Dorpen-Buurtsch/Lemelerberg/Lemelerberg-Zuidhelling/P3060017b1600l met foto’s van die wallen.
. Wie het weet mag het zeggen! Dank!
Reactie door Geert Bakker – 17 mei 2011
OudOmmen.nl 
Op zoek naar… tichel-, steen- en melkfabrieken rondom Ommen
. Op http://onsverwonderenrondomommen.blogspot.com/2011/05/tichelarij-steen-en-melkfabrieken.html zoeken we naar tichel-, steen- en melkfabrieken rondom Ommen en op dit forum en op het internet hebben we al mooie verhalen ontdekt.
. Waarnaar zoeken we nu verder?
. * Het verhaal van het smalspoor op de Zuidhelling van de Lemelerberg naar eerst de tichelarij aan de Ledeboerweg in Lemele en later naar het kanaal bij Statum aan de Kingmaweg.
. De oorsprong van de naam Statum en de twee (?) huizen met die naam.
. Meer uitleg over keileem, leem, glei en klei, tichels en tegels, dakpannen en stenen, steengoed, aardewerk, panwerk en tichelwerk, porcelein en ovenboeken, etc.
[Foto: Ooit liep er een weg van de Tiggelerij op Drieling naar het zuidoosten.]
. Verklaring van de naam Drieling aan de Ledeboerweg. Was er ook een Tweeling en/of een Eenling of Eersteling (bij het Heidepark in Lemelerveld)?
[Kaart: De Eersteling te Lemelerveld op http://www.globeassistant.org/earthconnector/kadaster/watwastoen/ naar de situatie in 1900. Het beeld is onduidelijk doordat er naden van kaartfragmenten niet goed aansluiten. Te zien is de Suikerfabriek, de haven (onder het cursorhandje), naast de k van Suikerfabriek vermoedelijk huis Klein – Statum en bij het Heidepark huis of boerderij De Eersteling daarnaast.
[Wie de situatie ter plekke kent wordt uitgenodigd die toe te lichten met huisnummers.]
. Had Ledeboer van de gelijknamige weg langs de grote groeve iets met de leemwinning te maken en/of was hij de bekende voorganger van de Ledeboerianen?
. Foto’s van het smalspoor en de diverse fabrieken en huizen Statum.
. * Zie ook onze naspeuringen naar de evenwijdige wallen op de Zuidhelling van de Lemelerberg zoals omschreven in:
. http://www.oudommen.nl/?p=7142 – 23 januari 2011 – Bos tussen twee evenwijdig lopende wallen op de zuidhelling van de Lemelerberg?
. http://www.oudommen.nl/?p=7122#more-7122 – 23 januari 2011 – Zoekplaatje 78 met luchtfoto van de twee raadselachtige evenwijdig lopende wallen op de zuidhelling van de Lemelerberg.
. http://www.oudommen.nl/gallery/index.php/Dorpen-Buurtsch/Lemelerberg/Lemelerberg-Zuidhelling/P3060017b1600l met foto’s van die wallen.
[img]http://1.bp.blogspot.com/-XCwMOj__wzo/TdDxQPCmlyI/AAAAAAAABU4/FEpx3unWNUE/s1600/Klein%2BStatum%2BLemelerveld.jpg[/img]
. Wie het weet mag het zeggen! Dank!
LikeLike
Vraag: Hoe zie het nu precies met De Eersteling?
. Naar aanleiding van onze recente onderlinge bilaterale discussie over hoe het nu precies met De Eersteling* zit, stuurde Rien de Greef me onderstaande datalijst over de geschiedenis van de steen-, pannen-, tichel-, zuivel-, suiker- en metaalfabrieken in Lemele en Lemelerveld, met zijn toestemming om deze ook op dit forum te plaatsen:
“Enkele data uit het archief van de Historische Werkgroep Lemelerveld:
1939 21 maart: Ds. A.C. van Raalte (in 1836 gehuwd met Christina Johanna de Moen), vestigt zich in Ommen als predikant van de afgescheiden gemeente van de gereformeerde kerk; landelijk heerst er diepe armoede, werkeloosheid en voedseltekort (vanwege aardappelziekte); om de bevolking aan werk te helpen start hij met zwager Carel (broer van Christina) een steen- pannen- en tichelfabriekje (De Tichelerij) aan de voet van de Lemelerberg (Ledeboerweg, Lemele) onder de naam: De Moen en Compagnons (met zwager Dirk Blikman Kikkert (cargadoor uit Amsterdam) en Elias Ravenhorst (Ommen)); er is werk voor ongeveer dertig mensen;
1841 Carel verkoopt zijn aandeel aan zijn zwager, ds. Van Raalte. Deze emigreert in 1846 naar Amerika; hij verkoopt zijn aandeel aan zwager Dirk Blikman Kikkert en Elias Ravenhorst: Firma Blikman Kikkert en Co;
1847 Reiner en Marten Kingma worden door hun vader uit Makkum (Fr) naar Amsterdam gestuurd voor een studie aan de pas geopende Handelsinrigting (dr. Sarphati);
1848 Reiner en Marten maken daar kennis met Dirk Blikman Kikkert en Jacob Hendrik Rovers (houtkoopman): in de ban van het Reveil** / Christelijke Vrienden’kring’ (réunion)***;
1855 het steenfabriekje van Lemele wordt verplaatst naar het kanaal (Nu: Kingmaweg, Lemele);
1860 J.H. Rovers vestigt zich nabij het Heidepark en gaat ook heide ontginnen;
1860 Reiner Kingma volgt J.H. Rovers naar ‘het Lemeler Veld’;
1862 Marten Kingma vestigt zich nabij Lemele in ‘het Lemeler Veld’: hij bouwt huize Statum;
16 juni: Marten en Reiner Kingma nemen het steenfabriekje van Blikman Kikkert (nabij Lemele) over; Blikman Kikkert gaat zich meer bezighouden met de ontginning van grote complexen heide- en broekgronden;
1866 Dirks schoonzoon Oeds Oenes van den Berg (ook een A’damse houtkoopman) bouwt de stoombeetwortelsuikerfabriek tussen brug 6 en brug 7 (nu Heideparkbrug) aan de zuidelijke oever van het kanaal van Zwolle naar Almelo;
1866 1 september: ingebruikname ‘Beetwortel Suikerfabriek Lemele’; de eerste campagne; van eind jaren 60 tot eind jaren ’70 werken Reiner en Marten op de suikerfabriek: ze inspecteren de suikerbietenteelt in de regio én bepalen tijdens de campagne het suikergehalte in het laboratorium van de fabriek;
1872 Marten Kingma sticht een boterfabriekje in het voormalige steenfabriekje van Blikman Kikkert;
1887 Hoenderpark Statum (Marten Kingma);
1888 Marten plaatst in zijn boterfabriekje een door stoom aangedreven melkcentrifuge en begint een stoomzuivelfabriekje ‘Statum’;
1914 Marten Kingma overlijdt;
1915 nieuwe stoomzuivelfabriek van Jan Martens Kingma (zoon van) aan de Kerkweg: Roomboter- en Kaasfabriek ‘Statum’; directeur: J. Postma; bedrijf sluit in 1945; het pand wordt later nog voor vele (bedrijfs-)doeleinden gebruikt;
1916 nog 5 fabrieksschoorstenen in Lemelerveld: 3 van de suikerfabriek (2 productiehallen + 1 ketelhuis), 1 van de nieuwe boterfabriek en 1 van de oude roomboterfabriek (voorheen de steenfabriek van M. Kingma, die hij in 1862 gekocht had van Blikman-Kikkert en in 1872 omzette in een zuivelfabriek);
1916 laatste campagne suikerfabriek; stopzetting productie naar aanleiding van staking met Kerstmis?;
1917 suikerfabriek stilgelegd;
1924-1926 veiling suikerfabriek: gebouwen, woningen, enzovoort;
1926 vestiging staalconstructiebedrijf in overgebleven gebouwen van oude suikerfabriek, inclusief spooraansluiting en haven (directeur R. Koetsier) telefoonnummer: 1;
1927 dit nieuwe bedrijf krijgt de naam: Constructie Werkplaatsen ‘De Titaan’;
1928 naam wordt gewijzigd in: De Nederlandse Constructie Werkplaatsen Lemelerveld;
later: Nederlandse IJzerconstructie Werkplaatsen Lemelerveld (N.IJ.L.)”
http://www.sukerbiet.nl/nieuwsarchief/algemeen/0002291-100-jaar-bello-deel-5 – 100 jaar Bello, deel 5
28 september 2010 09:00 – foto’s: Historische Werkgroep Lemelerveld – “De suikerfabriek. De spoorlijn Deventer-Ommen liep door het Sallandse landbouwgebied. Het goederenvervoer bestond vooral uit producten van de stoomzuivelfabrieken. En voor deze bedrijven was de aanvoer van steenkool bestemd. In Lemelerveld stond roomboterfabriek Statum van Marten Kingma. Per spoor verzond hij niet alleen menig kistje boter, maar ook talloze kistjes met eieren van zijn hoenderpark. De grootste en belangrijkste gebruiker van het goederen¬vervoer was echter de Overijsselsche Beetwortelsuikerfabriek De Eersteling in Lemelerveld. De suikerbieten werden uit het hele land per schip aangevoerd en vanaf 1910 ook per trein.
Reacties
#1 Rien de Greef 31-12-2010 15:36 – Overijsselsche Beetwortelsuike rfabriek De Eersteling (?) in Lemelerveld
Uit nader onderzoek is ons gebleken, dat de benaming De Eersteling niet bij de fabriek hoort. De Eersteling is een oude veldnaam; dit veld lag wel nabij de fabriekslocatie .
#2 Rien de Greef 10-01-2011 17:24 – Van Dieks Horsman (Dalmsholte) kregen we de volgende informatie: In ‘Speurtocht door de historie van het Ommerland’ van de historicus Evert Dijk schrijft deze: ‘De familie D. Blikman Kikkert bouwde op de woeste vlakte ten Zuiden van het nieuwe kanaal een ruim landhuis en legde daarbij een grote tuin aan, een soort park dus.’ Wie aan dit huis de naam DE EERSTELING heeft verbonden is mij niet bekend. Gezien de plek op de historische kaart met het kleine rode vierkantje binnen een gestippeld vierkantje, volgens de verklaring der tekens in de Historische Atlas van Overijssel: een hoeve met moestuin en boomgaard, is het voor mij zelf aanneembaar om deze conclusie te trekken, vooral omdat deze familie al vanaf 1840 in deze streek bekend was en hier waarschijnlijk al vertoefde. Daar dit huis volgens de overlevering het eerste huis in dat gebied zou zijn, lijkt mij deze naam heel toepasselijk.
#3 Rien de Greef 05-02-2011 15:09 – Is het niet waarschijnlijker dat deze hoeve de oorspronkelijke boerderij van de familie Vrolijken aan het Zwembadlaantje is?
Vriendelijk verzoek aan de bezoekers van onze webpagina om te reageren op deze suggestie.”
** http://www.jaapfijnvandraat.nl/index.php?page=artikel&id=2357 – Het reveil en de broederbeweging – […] “Bijzonder vermeldenswaard is ook de persoon van G. Willink van Bennebroek (1814-1876), omdat hij de pionier van de Nederlandse ‘broederbeweging’ zou worden. Vanaf 1845 tot 1854 werden er samenkomsten georganiseerd onder de naam ‘Vergadering der christelijke vrienden’. Ze vonden tweemaal per jaar te Amsterdam plaats. De eerste keer ten huize van Jan Lodewijk Gregory Pierson, later veelal in “Het Wapen van Amsterdam” op “het Rusland”. Daarnaast waren er meer intiemere stichtelijke samenkomsten, Réunions genoemd. Een lang leven waren deze samenkomsten niet beschoren.”
*** http://www.devlinderkamp.nl/gunning_pierson.htm – “reunions” – “Het Réveil (1815-1865) is een internationale opleving van het christelijke denken in het negentiende-eeuwse Europa. – […] Het gezin Pierson speelde een belangrijke rol in het Reveil, de geestelijke beweging die zich tegen de gezapigheid in de kerk keerde. Het Reveil hield aanvankelijk alleen stichtelijke bijeenkomsten, maar in 1845 werd het actief op sociaal gebied. Op initiatief van Ds. Heldring kwamen de “Christelijke Vrienden” twee keer per jaar bijeen, in het begin in het huis van de Piersons op het Singel. In Oudere Tijdgenoten heeft hun zoon Allard een prachtige beschrijving van die “reunions” in het oude grachtenhuis gegeven. Daar kwamen Groen van Prinsterer, Heldring, Beets en Hasebroek. Daar werd niet alleen stichtelijk gesproken, maar ook georganiseerd. De vrome Reveilmensen konden heel praktisch zijn en waren overtuigd van de maakbaarheid van de samenleving. Zij richtten scholen op, experimenteerden met werkgelegenheidsprojecten op de Veluwe, stichtten opvang voor “gevallen vrouwen”, ontplooiden allerlei initiatieven op het gebied van de zending en van drank- en prostitutiebestrijding en waren heel actief in het onderwijs. Het Reveil heeft door die sociale bewogenheid heel veel tot stand gebracht. Het door Klaas Pierson geleide kabinet (1897-1901) werd niet voor niets het kabinet der sociale rechtvaardigheid genoemd.”
. Waarvan akte, met veel dank aan Rien en ook aan Dieks! We gaan nu nog eens goed schoorstenen, huizen en fabrieken tellen [zie de foto’s en de vele vragen op http://onsverwonderenrondomommen.blogspot.com/2011/05/tichelarij-steen-en-melkfabrieken.html en http://www.oudommen.nl/?p=8148 ] en dan verder zoeken naar de oorsprong en opvolging van De Eersteling en huizen met de naam (Klein) Statum.
Wie nu al meer weet mag het zeggen!
Dank!
Geerτ
PS: Zie ook http://www.oudommen.nl/?p=8148#more-8148 – ook over de wallen en het smalspoor op de Zuidhelling van de Lemelerberg
– http://www.oudommen.nl/?page_id=2586 – Kingma / Statum – korte schets van de heer H. Kingma
– http://www.oudommen.nl/?p=758 – 1871 – Ingekomen stukken Ambt-Ommen – Categorie: Archief Jan Lucas / Peter Vosselman†, Ingekomen stukken. 28 juni: “Door enige beambten van de Overijsselse Beetwortelsuiker¬fabriek te Lemele is opgericht een vereniging tot oefening in den wapenhandel en in het schieten naar den schijf. Daartoe is op het terrein van de boerderij Eersteling een schietbaan afgebakend en aan het einde daarvan een kogelvanger opgeworpen van minstens gelijke afmetingen, als vanwege het Min. van Oorlog bij reglement zijn voorgeschreven.” [ligt die kogelvanger daar nog? –gb]
– http://www.sukerbiet.nl/nieuwsarchief/algemeen/0002291-100-jaar-bello-deel-5 – “En voor deze bedrijven was de aanvoer van steenkool bestemd. In Lemelerveld stond roomboterfabriek Statum van Marten Kingma. Per spoor verzond hij niet alleen menig kistje boter, maar ook talloze kistjes met eieren van zijn hoenderpark. De grootste en belangrijkste gebruiker van het goederenvervoer was echter de Overijsselsche Beetwortelsuiker¬fabriek De Eersteling in Lemelerveld. De suikerbieten werden uit het hele land per schip aangevoerd en vanaf 1910 ook per trein.”
– http://www.globeassistant.org/earthconnector/kadaster/watwastoen/ zie bijvoorbeeld in het jaar 1934 over het voormalige haventje van Lemelerveld heen “Metaalfabriek” (in 1933 nog: Suikerfabriek) aangeduid. Bij Statum staat vermeld: Zuivelfabriek Statum.
– http://www.dbnl.org/tekst/sten009monu03_01/sten009monu03_01_0063.php?q= – Klein Statum werd begin 1900 gebouwd als woning voor dhr. Kampf, indertijd directeur van de suikerfabriek.
– http://2.bp.blogspot.com/OudOmmen/SMBKX6HtJwI/AAAAAAAACzM/c-P1yoPBRtA/s288/HWL1.jpg
– http://www.dbnl.org/tekst/sten009monu03_01/sten009monu03_01_0063.php – Lemelerveld (gemeente Dalfsen) Veenontginningsdorp, ontstaan in 1854 onder de naam Dalmsholte bij het kanaal van Zwolle naar Almelo, waar dit samenkomt met de zijtak naar Raalte en Deventer (1858). Op dit ‘Deventer Punt’ werd in 1865 door de familie Blikman Kikkert een beetwortelsuikerfabriek opgericht. In 1874 ontstond de zelfstandige R.K. parochie Dalmsholte met kerk en klooster. Het klooster is in 1986 afgebroken.
– Woonhuizen.
– Het huis Blikman Kikkertweg 7 werd in 1854 gebouwd in opdracht van M. Kingma. De villa Klein Statum (Blikman Kikkertweg 3) verrees omstreeks 1900. Ze was de woning van J.R. Kampff, directeur van de suikerfabriek. [p. 212] Van de beetwortelsuikerfabriek (Blikman Kikkertweg 6-6A), opgericht in 1865 en gesloten in 1919, is de grote fabriekshal bewaard gebleven. In die hal vestigde de heer Koetsier in 1920 een ijzerconstructiewerkplaats.
Klik om toegang te krijgen tot Darde%20Klokke%20nr%20150.pdf
Inhoudsopgave
Dalmsholte – Dieks Horsman – pag. 2
Het mysterie onthuld – Ben Wosten – pag. 16
Enkele gedichten en andere proza – diverse auteurs – pag. 18
foto’s: Historische Werkgroep Lemelerveld
[img]http://www.sukerbiet.nl/cache/jwsigpro_cache_1d123ce3d2foto10.jpg[/img][img]http://2.bp.blogspot.com/OudOmmen/SMBKX6HtJwI/AAAAAAAACzM/c-P1yoPBRtA/s288/HWL1.jpg [/img]
LikeLike
wilt u meer weten over klein statum of de zuivelfabriek?
ik help u graag verder.
stuur maar een mail als u intresse heeft.
MVG.
Willem Schaapman
te lemelerveld.
LikeLike
Er is per mail contact gemaakt. Te zijner tijd volgt meer nieuws.
LikeLike
Zoekt contact met Willem Schaapman. Graag email
LikeLike
Opmerking bij reactie 2 #3. Dat is correct. Het tegenwoordige pand op het adres Zwembadlaantje 1 in Lemelerveld is de plek waar vroeger het huis genaamd Eersteling heeft gestaan. Dit is te constateren door de oude kaart met de huidige situatie te vergelijken.
LikeLike
een krantenartikel uit 1859:
“De Notaris G.KLUVERS, te Hellendoorn, is voornemens, namens zijn Principaal, op Woensdag den 6den April 1859, des voormiddags ten elf ure, ten Huize van Jan Podt, aan het Hancate, in de Gemeente Hellendoorn, publiek doen inzetten en op den 20sten derzelfde maand aldaar Verkoopen: de in volle werking zijnde Steenfabriek NIJVEROORD genaamd, zeer gunstig en zonder concurrentie, gelegen aan het Kanaal van Zwolle naar Almelo, nabij het Hancate en de Lemelerberg, in de Gemeente Ambt Ommen, bestaande in de Oven, twee Huizen, ingerigt voor vier Woningen, een Schuur, twee Loodsen en de daarbij gelegen Gronden, te zamen groot 7 Bunders, 88 Roeden, 90 Ellen, met het Regt op eene Kleigroeve, in de nabijheid der Fabriek. Nadere informatiën te bekomen bij den Heer B. J. IMMINK, te Lemele, ten Kantore van gemelde Notaris en aan de Fabriek.”
Gezien de beschrijving lijkt dit dezelfde steenfabriek te zijn als die Kingma 3 jaar later overnam. Dit past echter niet in de bekende geschiedenis: “In de loop van de jaren traden de compagnons een voor een uit de steenfabriek. In 1862 verkocht Dirk Blikman Kikkert als laatst overgeblevende compagnon zijn aandeel aan Marten Kingma.”
LikeLike
Krantenartikel uit 1855:
“Den Ham – 10 Juli 1855. Het doet ons genoegen te kunnen melden, dat de steenbakkerij op den Lemelerberg eindelijk is tot stand gekomen. De vroeger aldaar gestaan hebbende fabriek door bijzondere omstandigheden vervallen zijnde, is door den heer Rogge op nieuw in het leven geroepen, en heeft aanvankelijk de gunstigste resultaten opgeleverd. Een oordeelkundig getuige, die dezer dagen de fabriek bezocht, verklaart, dat het fabrikaat, nu onlangs gestookt, met elke dusdanige fabriek in ons Vaderland kan wedijveren. Het is te verwachten dat deze industriële en voor deze streken belangrijke onderneming, de eerste in de nabijheid van het kanaal van Zwolle naar Almelo, de aandacht zal trekken, terwijl zij zoo om hare ligging als om de deugdelijkheid der grondstof, waarvan het bewijs reeds door de vorige fabriek op eene der eerste Overijsselsche tentoonstellingen werd geleverd, alle aanbeveling verdient.”
Ook dit krantenbericht roept vragen op. Is de oude steenfabriek genaamd Tichelerij nieuw leven ingeblazen nadat deze verhuisd was naar het kanaal? Dan zouden er twee steenovens tegelijk actief zijn geweest. Maar er staat: de eerste in de nabijheid van het kanaal. Was die bij Statum nog niet in werking dan?
Wie het weet mag het zeggen.
LikeLike
De steenfabriek Nijveroord en de steenfabriek bij Statum zijn één en dezelfde. Volgens het kadaster is de grond onder de steenfabriek in 1857 door BJ Immink verkocht aan de fabrikant KW Rogge, toen werd de steenfabriek gebouwd. Het kadaster bevat een fraai kaartje daarvan. In 1859 wordt de steenfabriek doorverkocht aan de steenfabrikant JL Rogge (broer of zoon?). Deze verkoopt aan de broers Kingma in 1861 die de fabriek in 1869 slopen.
De grootte in de advertentie sluit precies aan bij de kadastrale groottes op naam van JL Rogge.
Dit alles volgens het kadaster, dat zegt niet alles over wie de steenbakkerij exploiteerden.
LikeLike