Eén bult van ongeveer 80 meter hoog: de Lemelerberg.

Schaapskudde op de Lemelerberg.
Zie voor meer afbeeldingen het album “Schapen op Lemelerberg“.

Heidelandschap
De afgelopen jaren heeft Landschap Overijssel in natuurgebied de Lemelerberg heel veel heide teruggebracht. Vanaf de top van de Archemerberg kun je het hele heidelandschap zien. Vlaktes met struikheide, af en toe een boompje, open zandverstuivinkjes en kleine kruidenrijke akkertjes. Al die afwisselende plekken in het landschap zijn ontstaan en aangelegd na het weghalen van bos. Dat klinkt best tegenstrijdig, maar eeuwenlang bestond de berg uit een uitgestrekt heidelandschap. Pas in de vorige eeuw hebben wij op grote schaal bomen aangeplant voor onder meer de mijnindustrie. Om de heide weer robuust te maken, is het bos nu weggehaald.

Rijker, gezonder en aantrekkelijker
Deze maand is Landschap Overijssel gestart met nieuwe werkzaamheden om het zeldzame heidelandschap met Natura 2000-status te versterken en te behouden. Deze werkzaamheden sluiten aan bij eerdere natuurherstelmaatregelen, waarbij al 110 hectare bos is omgevormd naar heide. Uit recente monitoring van de provincie Overijssel blijkt dat het nodig is om nog eens 40 hectare bos om te vormen naar heide, om het heidelandschap met jeneverbessen gezond en veerkrachtig te houden. Daarnaast wordt steenmeel uitgestrooid om de verzuurde bodem te herstellen en worden steilwandjes van zand gemaakt voor insecten en zandhagedissen. Zo wordt de natuur op de Lemelerberg nog rijker, gezonder en aantrekkelijker voor plant en dier én voor bezoekers. Volgens Landschap Overijssel laten de Natura 2000-maatregelen duidelijk resultaat zien. Op plekken waar tot voor kort nog bos stond, groeien al jonge struikheide en jeneverbes. Waar langer geleden is gewerkt, breidt de heide zich verder uit en bloeide deze zomer prachtig paars.

Schaapskudde
Op Europese schaal is de Lemelerberg zo bijzonder dat het een Natura 2000-gebied is. Het is met recht één van onze natuurparels en absoluut een bezoek waard. Ooit was de Lemelerberg een grote heidevlakte die volop door schapen werd begraasd. Naarmate de schapen verdwenen, kreeg de heide het steeds moeilijker. Boeren rondom de berg lieten er hun schapen grazen totdat schapen houden niet meer rendabel was door de komst van kunstmest. De schaapskuddes verdwenen en bossen verschenen. De Lemelerberg wordt sinds 1970 beheerd door Landschap Overijssel. Deze organisatie zet dagelijks een kudde van zo’n tweehonderd Veluwse heideschapen in om te voorkomen dat de Lemelerberg dichtgroeit. In het kader van de Natura 2000-doelen is een deel van het bos op de Lemelerberg gekapt. Kleine heideveldjes die door bos geïsoleerd waren, worden hierdoor weer met elkaar verbonden.

Bos en leemgrond
De Lemelerberg vormt met de Archemerberg het hoogste punt van de Sallandse heuvelrug. Onder aan de voet van de berg ligt het dorp Lemele. Heel vroeger was al sprake van Lemelo, wat hoogstwaarschijnlijk staat voor bos met leemgrond. De leem afkomstig uit de berg werd door de Lemeler boeren gebruikt om de deel op de boerderij mee te verharden. Dit kwam uit de zogeheten Diepe Koele, een zandafgraving waaruit tot aan de jaren vijftig ook witzand werd gegraven. Het leem en zand uit de berg werd verder gebruikt voor het maken van pannen en potten. In 1840 begint Carel Godefroi de Moen aan de Ledeboerweg een tichel- en pannenfabriek onder de naam Moen en Compagnons. De locatie onderaan de Lemelerberg was ideaal aangezien de belangrijkste grondstof voor de fabriek leem was.

Statum
De steenfabriek was bekend als de “Tichelarij” en gaf aan 30 mensen werk. Door de komst van het Overijssels kanaal in 1855 werd de fabriek verplaatst naar de rand van het kanaal. De laatste compagnon verkocht zijn aandeel aan Dirk Blikman Kikkert. In 1862 wordt de fabriek verkocht aan Marten Kingma. Deze zette de fabriek later om van een steenfabriek in een zuivelfabriek met de naam “Statum”. De roomboter en kaasfabriek Statum werd in 1948 opgeheven.

Vroege Vogels
Kijk zondag 21 september om 19.25 uur naar de uitzending op NPO 2 van ‘Vroege Vogels’ waar de Lemelerberg centraal staat.

De leemkuil van de Lemelerberg.

De Lemelerberg toont ook grillige elementen van de natuur.

Tekst en foto’s: Harry Woertink