Over ‘optugen’ schrijft Van Dale: ‘Optugen – omtugen – omboeien = opknappen – netjes aankleden – omkleden’.

Hilbert Moerman (1894-1964) bezig met een reparatie van een tuugkist.

Tugen heeft dus alles te maken met kleding. En kleding berg je op wanneer je het niet draagt. Voordat het kabinet en de garderobekast hun intrede deden, was de aangewezen opbergplek de ‘tuugkist’. De oudste tuugkisten dateren van rond 1500. Ze waren er in vele soorten, maten en uitvoeringen. Soms bewerkt met houtsnijwerk en/of beschilderd, vaak rechthoekig, maar er waren ook ronde modellen.

Een tuugkist stond meestal op poten om de inhoud vrij te houden van optrekkend vocht uit de vloer. Het interieur bevatte dikwijls ook een paar vakjes –al dan niet voorzien van een deksel– voor het bewaren van belangrijke papieren en sieraden.

Een knecht of meid die (intern) bij een boer diende, bezat in de regel een tuugkist, die mee verhuisde bij verandering van dienstbetrekking. Er zijn relatief maar weinig tuugkisten bewaard gebleven. De alledaagsheid van het voorwerp maakte dat veel exemplaren in de kachel zijn verdwenen.

Van kist naar kast

Als gebruiksmeubel is de kist eigenlijk niet eens zo geschikt. Een kast met planken en vakken is veel gemakkelijker. Dat zijn onze voorouders waarschijnlijk ook gaan beseffen, en zo werd de kist, eerst het bergmeubel, langzamerhand vervangen door de kast. De ouderwets geworden kisten verhuisden naar de zolders of werden tot brandhout verhakt. Alleen daar, waar de traditie taai was handhaafde de kist zich en we zeggen tegenwoordig gemakkelijk „boerenkist” waarmee we dan aannemen, dat dit meubel in de agrarische sfeer thuis hoort.

Kist voornaamste meubelstuk

Maar zo is het niet steeds geweest. In de middeleeuwen kende men geen kasten (uitgezonderd archiefkasten voor niet-huiselijk gebruik). Alle huisraad en textiel werd in kisten geborgen en dit had een groot praktisch voordeel: bij brand of gevaar, en dat was er toen nog al eens, kon men met huisraad en al uit de voeten. Ook zij die ambtshalve veel moesten reizen en trekken, voor handelsdoeleinden, beheer van landen, rechtspraak en dergelijk, hadden vaak hun hele hebben en houwen bij zich. Alles ging dus mee. En dat alles was meestal ontstellend weinig in onze ogen. Het voornaamste meubelstuk was de kist, dienende als berg-, maar ook als zitmeubel, als tafel als het moest. En misschien is de kast wel ontstaan uit een opstapeling van kisten.

Verhuisd van boerderij naar hall

Eigenaardig is wel dat het hout van deze meubelstukken door de ouderdom steeds mooier van kleur werd. Vele oude tuugkisten zijn dan ook van de boerderijen verhuisd naar een hall of vestibule van burgerwoningen, waar ze nu te pronk staan.

Reparateur Hilbert Moerman

Natuurlijk kwam het voor dat een tuugkist uit elkaar viel, klemde of niet goed afsloot. Dan werd onder andere timmerman Hilbert Moerman (1894-1964) uit Besthmen gevraagd of hij de tuugkist wilde repareren. Het vak van tuugkisten herstellen verstond Moerman prima, naast zijn 35 jaar raadslidmaatschap voor de gemeente Ommen namens respectievelijk SDAP en de PvdA.

Tekst: Harry Woertink – Foto’s: collectie OudOmmen.nl