De vereniging De Ommerschans herdenkt met een lezing op zaterdag 24 juni dat het 400 jaar geleden is dat werd besloten tot de aanleg van de Ommerschans, als verdedigingsschans.

Troepenmacht op de Ommerschans

Met als titel: “De belaagde en gelaagde geschiedenis van de Ommerschans” wordt de lezing ter gelegenheid van het vierde eeuwfeest gehouden in de hooiberg van de Veldzichthoeve van de Ommerschans door Kasper van den Berghe, aanvang 14.00 uur. Van den Berghe is archeoloog en heeft eerder onderzoek gedaan in het veld en in de archieven naar de archeologische waarden die nog aanwezig zijn in de Ommerschans.

Tachtigjarige oorlog

Om de geschiedenis van de Ommerschans nog even op te frissen het volgende. De goedkeuring van de Raad van State om de schans aan te leggen valt in 1623. In het zelfde jaar komen de werkzaamheden klaar. Het gaat dan om een eenvoudige vierhoekige redoute zonder bastions. Enkele jaren later volgen uitbreidingen, zoals in 1628 een poortbrug aan de zuidzijde en bastions op de hoeken. Dan ook is het zover dat de schans ingezet kan worden tegen de plundertochten van de Spaanse leger voor met name de noordelijke provincies. Het is de Tachtigjarige Oorlog, die in 1568 begon en eindigde in 1648.

In de strijd werden de bestaande fortificatiewerken aanmerkelijk versterkt, terwijl bovendien nieuwe werden opgeworpen. De redoute in Avereest werd niet betrouwbaar genoeg geacht voor de verdediging van de drie noordelijke Provinciën en werd daarom verlaten. Besloten werd om een nieuw fort te bouwen aan de weg van Avereest naar Ommen, genaamd de Ommerschans.

1623-2023

In de geschiedenis wordt voor het eerst 400 jaar geleden gewag gemaakt over de aanleg van de Ommerschans. Het gaat om de vergadering van 8 mei 1623 van de Staten van Groningen en Ommelanden. De agenda luidt: “een nieuw fort op ’t Ommer Moer”. Na een breedvoerige discussie werd men het erover eens, dat geen van de drie noordelijke provinciën zoveel profijt van het nieuwe fort zou hebben als Friesland. Daarom wordt besloten aan de Stadhouder en aan de Raad van State te schrijven om de Gedeputeerde Staten van Friesland te willen machtigen om de kosten van de bouw van het nieuwe fort te mogen bestrijden uit de aan die provincie toegestane fortificatiepenningen.

In Den Haag werd op het verzoek van de Groningse Gedeputeerden goedgunstig beschikt, hetgeen blijkt uit de Statenresoluties van Drenthe dd. 27 juni 1623, toen twee brieven waren ingekomen: zowel Prins Maurits als de Friese Stadhouder Ernst Casimir lieten per brief, gedagtekend 2 en 25 juni 1623, weten met de aanleg in te stemmen, in het besluit omschreven als: “tegen alle vijandts stroepers en de loepers een fort te doen leggen op ‘t Moer tusschen Ommen en de Oevereest”.

Bernard van Galen

De nieuwgebouwde schans wordt aangelegd door het veenmoeras aan de noord-zuid route die Drenthe met Ommen verbindt. Na de val van Deventer in juni 1672 (Münsterse oorlogen) trekt een groot gedeelte van de troepen van Bernard van Galen, de bisschop van Munster, naar Ommen en bezet vandaaruit de schans. Lang duurt de bezetting niet; aan het einde van het jaar wordt Van Galen gedwongen onze gewesten te verlaten. In de jaren daarna neemt de militaire betekenis van de schans af.

Bedelaarskolonie

In 1819 wordt het terrein en de omgeving in bruikleen gegeven aan de Maatschappij van Weldadigheid, die er de bedelaarskolonie Ommerschans vestigt. Ook ontstaan de kolonies Frederiksoord, Willemsoord en Wilhelminaoord. Financieel blijken de kolonies van de Maatschappij van Weldadigheid niet op eigen benen te kunnen staan. In 1859 wordt het beheer van Veenhuizen en Ommerschans door de regering overgenomen. Dit zijn dan officieel ’s Rijks Bedelaarsgestichten. In 1890 wordt de Ommerschans opgeheven, vanaf 1870 verblijven er al geen vrouwen en meisjes meer. De gebouwen worden voor afbraak verkocht. Sommige boerderijen worden verkocht aan de bewoners, andere worden, samen met grote stukken grond, enige tijd later gevoegd bij ‘Veldzicht’, een opvoedingsgesticht voor jongens dat in 1894 is opgericht.

In 1893 wordt in de Ommerschans in gebruik genomen als militair legerkamp. In 1900 komt er een einde aan de legerplaats bij Ommen. De Ommerschans met omgeving wordt door het departement van Oorlog overgedragen aan het Ministerie van Financiën.

OudOmmen.nl en de Ommerschans

Via deze website belicht de stichting OudOmmen.nl de rijke geschiedenis van de Ommerschans op meerdere manieren. Zo worden er twee afleveringen van de artikelreeks “Wetenswaardigheden uit het archief” aan de Ommerschans gewijd (“De Ommerschans” en “Levering koffiezakken Ommerschans”) met een verzameling van gebeurtenissen.

Daarnaast maakt OudOmmen.nl het eenvoudig en voor iedereen mogelijk om de Ommerschans in verschillende perioden virtueel en ‘ter plekke’ te beleven. OudOmmen.nl heeft hiervoor de module VIPHOL, wat staat voor ‘Virtuele Presentatie van de Historie Op Lokatie’, ontwikkeld. De resultaten zijn via de volgende linken toegankelijk:
– “qr.oudommen.nl/VIPHOL-OS1832” -> situatie ca. 1832.
– “qr.oudommen.nl/VIPHOL-OS1895” -> situatie ca. 1895.

Uiteindelijk worden vier perioden op deze manier in beeld gebracht: de Ommerschans als verdedigingsschans (ca. 1780), de Maatschappij van Weldadigheid in de beginperiode (1832), de situatie toen de Maatschappij van Weldadigheid is opgeheven (1890) en de situatie toen het Ommerschans-terrein in gebruik was van het leger (1895).

Tekst: Harry Woertink – Foto: collectie OudOmmen.nl