Ommen behoorde vroeger tot één van de Hanzesteden.

Sinds dit jaar vaart er weer een zomp op de Vecht in Ommen: ‘Hanzestad Ommen’

Moeilijk te begrijpen omdat Ommen geen historische haven bezit of mooie koopmanshuizen met trapgeveltjes. Pakhuizen aan de Vecht zijn er evenmin te vinden. Ook de Ommer geschiedenis verhaalt weinig over de Hanze-periode. Het lidmaatschap van het Hanzeverbond had de stad Ommen uitsluitend te danken aan haar strategische ligging aan de Vecht, indertijd een belangrijk vaarwater voor transport van bijvoorbeeld Bentheimer zandsteen uit het Duitse achterland.

Op de Vecht en de Regge werd gevaren met zompen. Een gemiddelde zomp had een laadvermogen van 8 ton, was ongeveer 12 meter lang en ongeveer 2,5 meter breed. De platbodem met een diepgang van 40 centimeter was bij uitstek geschikt voor de smalle, bochtige en ondiepe riviertjes. De zomp had een grootzeil en een fok. Wanneer er niet kon worden gezeild werd de schuit geboomd. Als de oever het toeliet kon de boot ook worden gejaagd. Het formaat liet toe dat één man een beladen scheepje aan de lijn tegen de stroom op kon trekken. Het scheepje had een klein vooronder waar de schipper en zijn knecht konden koken en slapen. Een verblijf in een (schippers)herberg had echter de voorkeur.

Handel

Het Hanzeverbond is rond de 14e eeuw ontstaan en heeft veel betekend voor de handel in Europa. Van oorsprong ging het om een samenwerkingsorganisatie van Duitse steden rond de Oostzee. Later traden ook steden uit België en Nederland toe. De grote Hanzesteden zochten voor de handel contact met kleinere dorpen en steden in hun achterland. De samenwerking leverde vooral financieel voordeel op. Met de jaren nam de kracht van de Hanze toe en sloten zich steeds meer steden bij het verbond aan. Deventer en Zwolle behoorden tot de voornaamste Hanzesteden in de Lage Landen. Door bemiddeling van Deventer sloot ook Ommen zich aan bij de Hanze. In 1473 wordt Ommen voor het eerst als Hanzestad genoemd. Door de dertigjarige oorlog in 1618 is de Hanze opgeheven.

Vecht

Zoals gemeld was de Vecht in vroegere jaren de belangrijkste rivier voor het transport van Bentheimer zandsteen. Veel kerken, kloosters en kastelen zijn gebouwd van deze steen uit de rotsen van het Duitse Bentheim. Van stuwen in de Vecht was vroeger nog geen sprake. Gevolg was dan ook dat het rivierwater soms veel te snel wegstroomde waardoor scheepvaart vaak onmogelijk was. Maar de schippers vonden daarop een oplossing en wierpen dammen op bij een tekort aan water. Wachten tot het water gestegen was en dan de dam weer doorsteken en de schepen gingen dan weer met de stroom mee tot het volgend obstakel in het water. Normaal duurde de tocht van Bentheim naar Zwolle 6 dagen, maar kon bij weinig water oplopen tot vele weken. Scheepvaart over de Vecht kon via de Nieuwe Vecht bij het Zwolse Berkum en de schutsluis Katerveer via de IJssel de Zuiderzee op of via Hasselt en het Zwolse Diep. De Zuiderzee heeft als grote binnenzee in het noordelijk deel van Nederland vanaf ongeveer het begin van de late middeleeuwen tot 1932 bestaan. Met de inpoldering van de Zuiderzee kwam een einde aan florerende havenstadjes als Blokzijl, Vollenhove en Elburg.

Haven

In de Hanzeperiode deed een inham in de Vecht dienst als haventje: Borggraven. Zo genoemd omdat bij onstuimig weer de scheepjes daar tijdelijk “geborgen” konden worden. De Borggraven was tevens de thuishaven voor de Ommer Vechtbevaarders. Rondom het haventje stonden de schippershuisjes. De tegenwoordige straatnaam “Burggraven” herinnert nog aan de dagen van weleer. Het aantal schippers in Ommen is nooit groter geweest dan 15. Bekende Ommer schippersgeslachten waren Oldeman, van der Vegt, van Elburg en Foekert. De Ommer schippers woonden veelal aan of in de directe omgeving van het haventje. Toen de Vecht in de twintigste eeuw werd gekanaliseerd kwam deze haven te vervallen. Overigens was toen de scheepvaart grotendeels al verdrongen door vervoer over weg en rails.

Vechtzompen

Inmiddels varen er weer zompen op de Vecht in Laar (D), Grambergen, Ommen en Dalfsen. Het gaat om elektrisch voortbewogen replica’s bestemd voor recreatieve vaartochtjes. Ommen heeft voor de toepasselijk naam ”Hanzestad Ommen” gekozen voor de op 27 april 2023 officieel te water gelaten Vechtzomp.

Tekst: Harry Woertink – Foto’s: collectie Oud Ommen.nl

Een zomp in vroegere tijden.