De Joodse begraafplaats aan de Dr. A.C. van Raaltestraat/hoek Den Lagen Oordt in Ommen dateert van voor het einde van de achttiende eeuw.

De Joodse begraafplaats aan de Dr. A.C. van Raaltestraat/hoek Den Lagen Oordt in Ommen.
Foto: Harry Woertink
Zie voor meer foto’s bij dit artikel.

De eerste nog aanwezige grafsteen is van Meijer de Haas, die op 18 juni 1825 overleed. Totaal staan er dertig grafstenen, maar er liggen meer mensen begraven. Dat de oudste steen pas uit 1825 dateert komt omdat in de achttiende- en ook nog in de negentiende eeuw veelal gebruik werd gemaakt van houten grafmonumenten. Die zijn in de loop der tijd vergaan en verdwenen. Het plaatsen van een zogenaamd grafbord was aanzienlijk goedkoper dan een grafsteen. Meijer de Haas was een succesvol zakenman en zijn familie kon zich veroorloven om een steen op zijn graf te plaatsen. Er zijn dus veel meer graven in de aarde van de Joodse begraafplaats geborgen dat de dertig grafstenen doen vermoeden. Het gaat hier om opgerichte, staande stenen. Dat wordt niet door alle Joden gedaan, maar door de Joden die hun wortels in Oost Europa hebben. De opgerichte steen op een graf is een teken van een verbond. Het gebruik gaat terug naar aartsvader Jacob. De opgerichte steen was de getuige van een overeenkomst.

Dat een Joodse begraafplaats buiten de stad ligt heeft als reden dat het lijk van een overledene onrein is en daarom niet in de stad begraven mocht worden. Joodse begraafplaatsen kennen een eeuwigdurende grafrust. De ingang van de Joodse begraafplaats was oorspronkelijk aan de Dr. A.C. van Raaltestraat. Men kon de begraafplaats betreden door een gietijzeren poort. Daarboven stond te lezen: “De kleine en de grote is daar; en de knecht vrij van zijn heer”. Het waren deze woorden van Job die iedereen die door de poort de begraafplaats betrad er aan herinnerde dat iedereen, klein o groot, knecht of heer, gelijk was voor God.

Jodenbergje
Vanuit het perspectief van de voormalige ingang is te zien dat de begraafplaats uit twee delen bestaat. Het voorste, vlakke gedeelte dateert van na 1861. Het achterste gedeelte is dus het oudste; in het gazon is een glooiing zichtbaar. In geschriften staat: “Zijn oog viel op de begraafplaats daar op de heuvel”. Dit is mogelijk het uitgangspunt voor de Joodse traditie om hun doden te begraven op een heuvel of een verhoging in het landschap. De kleine glooiing zou dan nog ook het “Jeudenbargie” van Ommen kunnen noemen, al staat dit in schril contrast met het “Jeudenbargie” in Hardenberg. In 1861 werd een verzoek gedaan om de Joodse begraafplaats uit te breiden. In tegenstelling tot het “Jeudenbargie” van de oorspronkelijke begraafplaats werd het nieuwe gedeelte geëgaliseerd. In de zomer van het jaar daarop werd ook besloten om de begraafplaats te omheinen met een heg. Het stadsbestuur droeg bij in de kosten van de beplanting en stelde hiervoor een bedrag beschikbaar van tien gulden.

Metaheerhuisje
Enkele jaren daarna volgde ook de bouw van een Metaheerhuisje. In dit reinigingshuisje werden de overledenen ritueel gewassen en klaargemaakt voor de begrafenis. De rituele reiniging hield in dat de overleden werd afgedekt met een laken en vervolgens werd deze overgoten met warm water. Het Metaheerhuisje is echter in verval geraakt en daarna afgebroken. Joden gaan uiterst respectvol met hun doden om. Een begraafplaats is heilige grond en daarom bedekken mannen hun hoofd als ze de dodenakker betreden en op sabbat en Joodse feestdagen worden de doden met rust gelaten en betreedt men de begraafplaats niet. Op veel Joodse graven liggen op het graf of op de grafsteen kiezelsteentjes. Een oeroude Joodse traditie, op te vatten als een teken dat het graf met een bezoek werd vereerd. In Bijbelse tijden werden geen grafstenen gebruikt; graven werden gemarkeerd met hopen stenen, dus door deze te plaatsen (of te vervangen), verzekerde men het voortbestaan van de begraafplaats.

Meer over de geschiedenis Joods Ommen in deel 1 en deel 3.

Bron: Harry Woertink met dank aan de Stichting Herdenking Joods Ommen – 2 oktober 2016